Η συνεχής έκθεση σε εικόνες από τον πόλεμο στη Μέση Ανατολή, αλλά και πιο νωρίς στην Ουκρανία, έχει επιφέρει σημαντικές αλλαγές στον ψυχισμό των ανθρώπων. Έρευνες που έγιναν μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία από Πανεπιστήμια, όπως της Καμπάνιας στην Ιταλία ,της Τιμισοάρα στην Ρουμανία, αλλά και από Ελληνικά Πανεπιστήμια δείχνουν ότι η επιρροή του πολέμου στην ψυχική υγεία είναι πολύ έντονη και δημιουργεί υψηλά επίπεδα στρες και κατάθλιψης στον γενικό πληθυσμό. Επίσης, η συνεχής έκθεση στα γεγονότα βίας και πολέμου από τα ΜΜΕ εντείνουν αυτό το άγχος και το πολλαπλασιάζουν.
Ζητήσαμε από την ψυχολόγο κ. Μαρίζα Χατζησταματίου, Δρ. Πανεπιστημίου Θεσσαλίας με μάστερ στο Πανεπιστήμιο Surrey της Αγγλίας, να μας δώσει κάποιες απαντήσεις σε ερωτήματα που εύλογα γεννιούνται.
Συνέντευξη:
Βιολέττα Θεοδοσίου
Τι επιπτώσεις έχει στον ψυχισμό των ανθρώπων η συνεχής έκθεση στη βία και τον πόλεμο παρά το γεγονός ότι στην Ελλάδα βρισκόμαστε χιλιόμετρα μακριά;
Οι συνέπειες του πολέμου είναι τεράστιες και καταστροφικές για τον ψυχισμό του ανθρώπου. Ωστόσο και η συνεχής έκθεση στη βία και τον πόλεμο δύναται να επηρεάσει αρνητικά την λειτουργία του εγκεφάλου, την ψυχολογία, αλλά και την συμπεριφορά των ενηλίκων, καθώς και των παιδιών σε αυτή την τόσο ευαίσθητη και εύπλαστη ηλικία.
Τα γεγονότα του πολέμου στο Ισραήλ που μεταδίδονται σε πραγματικό χρόνο σε όλα τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και είμαστε όλοι θεατές, αναδεικνύουν την αύξηση του έμμεσου τρόμου που περιλαμβάνει την συναισθηματική κόπωση. Ο έμμεσος τρόμος είναι δευτερογενές τραύμα που μεταδίδεται μέσω των μέσων ενημέρωσης και όχι από την άμεση επαφή με το γεγονός. Είναι η προβολή ενός καταιγισμού εικόνων, ήχων, βίντεο που προκαλούν την διαρκή υπερενεργοποίηση της αντίδρασης του σώματός μας στο στρες, οδηγώντας σε σωματική, ψυχική και συναισθηματική εξάντληση, συμπεριλαμβανομένης της σύγχυσης (διάσπασης), δηλαδή της ακατανίκητης αίσθησης ότι μουδιάζουμε σωματικά και αδυνατούμε να ανταπεξέλθουμε. Όταν η αντίδραση μας στο στρες είναι υπερ-ενεργοποιημένη, αυτό σημαίνει ότι ο καρδιακός μας ρυθμός αυξάνεται, οι μύες μας σφίγγονται, ο λογικός εγκέφαλος κατεβάζει διακόπτες και ο πρωτόγονος συναισθηματικός εγκέφαλος λειτουργεί, με μεγάλες ποσότητες αδρεναλίνης και κορτιζόλης να απελευθερώνονται και να μας επηρεάζουν. Ακόμη και όταν δεν συνειδητοποιούμε ότι έτσι ανταποκρίνεται το μυαλό και το σώμα μας, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι ο εγκέφαλός μας καταγράφει εικόνες, λέξεις, ήχους από τα μέσα υποσυνείδητα. Ως θεατές, αυτό είναι αρκετά δύσκολο και η ικανότητα και η ανάγκη μας να συμπάσχουμε διαρκώς με τα άτομα που βρίσκονται μακριά μπορεί να μας εξαντλεί συναισθηματικά.
Είναι το άγχος του πολέμου πηγή συνεχούς πίεσης και στρες και επιβαρύνει περαιτέρω την ψυχική υγεία των ανθρώπων;
Το άγχος του πολέμου, οι εικόνες θανάτου, η βία, τα έμμεσα τραύματα που έχουν μακροχρόνιες συνέπειες αποτελούν πηγή συνεχούς πίεσης και στρες στους ανθρώπους που τα παρακολουθούν. Ο φόβος και η ανασφάλεια που γεννάται από την έκθεση των ανθρώπων στις άσχημες εικόνες του πολέμου, της βίας, της εγκατάλειψης και της απώλειας δημιουργούν ψυχολογική δυσφορία. Η Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία σε δήλωσή της προειδοποιεί ότι η κατανάλωση βίαιων και τραυματικών ειδήσεων μπορεί να μας επηρεάσει αρνητικά. «Ο φόβος, το άγχος και το τραυματικό στρες έχουν μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην υγεία και την ευημερία. Αυτές οι επιπτώσεις γίνονται αισθητές και από ανθρώπους που έχουν οικογένειες και φίλους στην περιοχή, αλλά και από εκείνους που ανησυχούν για τις συνέπειες ενός πολέμου εν γένει», αναφέρει.
Πόσο μπορεί να περάσει στην καθημερινότητα μας η πίεση και το στρες αυτό;
Δεν υπάρχει άνθρωπος που να μένει απαθής μπροστά σε ό,τι συμβαίνει στις μέρες μας. Το στρες αυτό μας επηρεάζει όλους στην καθημερινότητά μας. Μπορεί να παρουσιάσουμε μειωμένη συγκέντρωση στην εργασία μας, αίσθημα αβοηθησίας, ενδέχεται να αισθανθούμε μια γενικότερη ανασφάλεια για το παρόν και το μέλλον και συχνά παρατηρούνται ψυχολογικές μεταπτώσεις, οι οποίες επηρεάζουν τις σχέσεις και την συμπεριφοράς μας. Κάποιοι άνθρωποι, πιο ευάλωτοι χαρακτήρες είναι πιθανόν να μην μπορούν να διαχειριστούν καθόλου το στρες του πολέμου και να καθίστανται δυσλειτουργικοί στην καθημερινότητά τους.
Η εμπειρία από συνεχείς καταστροφές δημιουργεί ανθρώπους με τάση για ψυχωτικές καταστάσεις και επιπλέον ανάγκη για ψυχολογική στήριξη;
Είτε είμαστε έμμεσοι θεατές τραγικών ειδήσεων είτε βιώνουμε τον πόλεμο και τη βία, οι ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις ξεπερνούν κατά πολύ αυτό που μπορεί να φτάσει ο ανθρώπινος νους. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, οι άνθρωποι εκτίθενται σε μια μυριάδα τραυματικών γεγονότων, από την απώλεια των σπιτιών τους, την παρακολούθηση κατεστραμμένων κτιρίων, την αδυναμία στην προσπάθεια επιβίωσης, την εκτόπιση, την απώλεια αγαπημένων προσώπων, την έκθεση σε βία, όπως βασανιστήρια, δολοφονίες και άλλες απειλητικές για τη ζωή καταστάσεις. Τα άτομα αντιμετωπίζουν ασυνήθιστα υψηλά επίπεδα ψυχικής δυσφορίας, κατάθλιψης, άγχους, φόβου, διάσπασης, διαταραχής μετατραυματικού στρες (PTSD) και πολλά άλλα όταν εκτίθενται στα τραύματα του πολέμου. Τα άτομα αυτά φυσικά χρήζουν ψυχολογικής υποστήριξης προκειμένου να διαχειριστούν τα τραύματα του πολέμου και των καταστροφών.
Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τον φόβο του πολέμου και των καταστροφών;
Είναι σημαντικό να δοκιμάζουμε τεχνικές χαλάρωσης και συναισθηματικής ρύθμισης τώρα περισσότερο από ποτέ, καθώς αυτές μπορούν να μας βοηθήσουν να ανταπεξέλθουμε από το τραύμα του να είμαστε μάρτυρες πολέμου. Ζούμε συνεχώς σε εποχές αβεβαιότητας και δεν υπάρχει τίποτα πιο τρομακτικό από αυτό. Αυτήν την περίοδο το να εστιάσουμε σε μικρές συνήθειες ρουτίνας που μας παρέχουν μια αίσθηση ελέγχου μπορεί να είναι καταπραϋντική. Καλό είναι να διατηρήσουμε μια απόσταση από τη συνεχή παρακολούθηση των ΜΜΕ καθώς έτσι θα προσφέρουμε στο σώμα μας μια μικρή περίοδο ανάπαυσης από την υπερδιέγερση και την εγρήγορση που επικρατεί όλη την ημέρα. Η απόσταση αυτή μπορεί να μας βοηθήσει να διαχειριστούμε πιο αποτελεσματικά τις πληροφορίες όταν είναι αποσπασματικές και όχι συνεχείς. Η ανταπόκρισή μας στο άγχος και το φόβο του πολέμου μπορεί να μας παρακινήσει να αναλάβουμε δράση για να κάνουμε κάτι, όπως η κοινοποίηση των ειδήσεων για να ευαισθητοποιήσουμε άλλους, η δωρεά σε κεφάλαια ή η δωρεά προμηθειών και ο εθελοντισμός. Αυτό μπορεί να μας βοηθήσει να κάνουμε τη διαφορά, να εξελίξουμε όσο το δυνατόν καλύτερα τις ανθρώπινες ικανότητές μας, τη συμπόνια και τη φροντίδα μας. Επιπλέον, μπορούμε να αναζητήσουμε βοήθεια και από συστήματα υποστήριξης όπως είναι οι φίλοι, η οικογένεια, οι συνάδελφοι ή ακόμη και να μη διστάσουμε να απευθυνθούμε σε έναν ειδικό αν νιώθουμε πως δεν έχουμε τη δύναμη να διαχειριστούμε την κατάσταση που βιώνουμε.
Σας ευχαριστούμε. Είναι πολύ σημαντικό να διαχειριστούμε και το άγχος αυτό αποτελεσματικά ζητώντας τη βοήθεια των ειδικών, όταν και όποτε χρειασθεί.