Του Πασχάλη Δήμου,
Συμβούλου Εκπαίδευσης Π.Ε. Μαγνησίας,
Αντιπροέδρου Κέντρου Βιβλίου Μαγνησιωτών Συγγραφέων
(ΚεΒιΜαΣυ)
Για μια ακόμη φορά ο Σπύρος Πετρουλάκης μας εντυπωσιάζει με το τελευταίο του μυθιστόρημα “Αυγή, το θαμμένο τετράδιο”, το οποίο διαδραματίζεται στην περιοχή της Θεσσαλίας και πιο συγκεκριμένα στο Παλαιό (νησί) Τρίκερι, τα Χάνια Πηλίου, τον Άγιο Λαυρέντιο και τον Βόλο. Πρόκειται για ένα ένα προσκύνημα σε μια πρόσφατη ιστορική περίοδο, που δίχασε και πόνεσε όλη την Ελλάδα, την εποχή του Εμφυλίου Πολέμου.
Σε χρόνο ενεστώτα ένα νεαρό κορίτσι, η Αναστασία βρίσκει στο νησί Τρίκερι ένα κρυμμένο τετράδιο μέσα στην κουφάλα ενός δέντρου, το οποίο διατηρήθηκε εβδομήντα χρόνια, καθώς ήταν τυλιγμένο σε δέρμα ενός ζώου. Με τον πατέρα της, γνωστό και επιτυχημένο δημοσιογράφο της Μαγνησίας, διαβάζουν το ημερολόγιο της δεκαεφτάχρονης Αικατερίνης Παπακώστα, με το ψευδώνυμο Αυγή, η οποία βγαίνει στο βουνό με τους αντάρτες και αφήνει την οικογένειά της. Πατέρας, κόρη αλλά όλοι εμείς οι αναγνώστες μέσα από την αφήγηση βιώνουμε τα πάθη μιας εποχής αλλά και της πρωταγωνίστριας, η οποία είχε έρθει εξόριστη στο νησί Τρίκερι τον Ιούνιο του 1949. Κάθε ανατροπή που αποκαλύπτεται στην ιστορία, συνδέει την οικογένεια της νεαρής κι ανυποψίαστης Αναστασίας με τα θύματα και τους θύτες της εποχής, με δεσμούς αίματος. Πατέρας και κόρη, σε συνεργασία με τις γνωριμίες του δημοσιογράφου, προσπαθούν να ανακαλύψουν στοιχεία για το τι απέγινε η Αυγή, αν κατάφερε να γλυτώσει το θάνατο και, αν ζει, πού βρίσκεται εβδομήντα χρόνια μετά. Μέσα από την ανάγνωση ξεδιπλώνεται με συγγραφική και κινηματογραφική μαεστρία η πορεία της Αυγής μεταφέροντάς μας λίγα χρόνια νωρίτερα το 1946, όταν η πρωταγωνίστρια μέσα από τις δράσεις του Δημοκρατικού Στρατού στο βουνό γνωρίστηκε με τον Αιμίλιο. Παρά την “απαγόρευση” των συναισθηματικών – ερωτικών σχέσεων μεταξύ των μελών της ομάδας για την προστασία της, οι δύο νέοι ερωτεύτηκαν κάτι που αποτυπώνεται με λυρικό τρόπο στο κείμενο “θαρρείς και τους ένωσαν δύο χέρια αγγέλων, γιατί δίχως αυτό το σμίξιμο και το φιλί, η γη θα σταματούσε να γυρνά…Τί παράξενο πλάσμα που είναι ο άνθρωπος!Αρκεί ένα σμίξιμο των χειλιών για να αλλάξει μεμιάς ο κόσμος στα μάτια του.” Οι ευρύτερες γεωπολιτικές εξελίξεις με την παρέμβαση και εξωτερικών δυνάμεων αλλάζουν τους συσχετισμούς και μοιραία ακολουθεί η ήττα και σύλληψη των μελών του Δημοκρατικού Στρατού, μεταξύ των οποίων και οι ήρωές μας. Το ζευγάρι χωρίζει και η Αυγή οδηγείται στο νησί Τρίκερι με άλλες εξόριστες. Έναν τόπο εξορίας για όσους δεν έχουν υπογράψει δήλωση μετάνοιας. Σε εκείνο το σημείο είναι άγνωστο πού οδήγησαν τον Αιμίλιο. Οι συνθήκες κράτησης είναι απάνθρωπες και η ρεαλιστική περιγραφή αγγίζει τον κάθε αναγνώστη, που αντιλαμβάνεται τη σκληρότητα των βασανιστηρίων και την απανθρωπιά των δεσμοφυλάκων προς τις κρατούμενες. Ύστερα από πολλά απρόοπτα και ανατροπές, που ο συγγραφέας συνθέτει αριστοτεχνικά κρατώντας αμείωτο το ενδιαφέρον, η Αυγή θα γεννήσει το παιδί της, αλλά η χαρά της μητρότητας δεν θα κρατήσει πολύ. “Έμοιαζε με τα πουλιά που τους αφήνεις την πόρτα του κλουβιού τους ανοιχτή, αλλά εκείνα δεν τολμάμε να ανοίξουν τα φτερά τους και να πετάξουν μεμιάς στην ελευθερία. Εκείνη ,όμως, ακόμα και φτερά να είχε προς ποια ελευθερία να πετούσε;”
Τα παιχνίδια της μοίρας συνεχίζονται και η Αγνή θα προσβληθεί από φυματίωση και θα μεταφερθεί τον Απρίλιο του 1951 στο σανατόριο του Πηλίου, το οποίο διευθύνεται από το σπουδαίο για το πρωτοπόρο ιατρικό του έργο αλλά και για τις καλλιτεχνικές ευαισθησίες Γεώργιο Καραμάνη. Ο εξαιρετικός αυτός γιατρός και άνθρωπος θα κάνει το παν για να την σώσει, ενώ τα έξοδα της νοσηλείας της θα πληρωθούν από έναν ανώνυμο ευεργέτη. Τα γεγονότα διαδέχονται το ένα το άλλο και κρατούν αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη μέχρι το τέλος, ενώ οι ζωές όλων των ηρώων συνδέονται με ευρηματικό τρόπο με το θαμμένο τετράδιο. Όλα τα παραπάνω συνθέτουν ένα συγκινητικό και ανθρώπινο μυθιστόρημα, που ξεκινάει από την περίοδο της γερμανικής κατοχής, ξεδιπλώνει το δράμα του εμφυλίου χωρίς να παίρνει θέση υπέρ της μίας ή της άλλης πλευράς, μιλάει για τους τόπους εξορίας στους οποίους οι εξόριστοι υποβάλλονταν σε εξευτελιστικά μαρτυρία και βιασμούς, όταν δεν υπέγραφαν δήλωση φρονημάτων. Το νησί Τρίκερι δεν ήταν μόνο ορμητήριο των σφουγγαράδων, και ένας φυσικός παράδεισος όπως το βλέπουν οι σημερινοί επισκέπτες που ανηφορίζουν στο Μοναστήρι, αλλά και ένας τόπος όπου απλοί άνθρωποι στερήθηκαν την ελευθερία τους και έχασαν την αξιοπρέπειά τους. ” Όμως, όπως θα έβλεπε και αργότερα , η ζωή έβρισκε πάντα τον τρόπο να ξεπετάγεται σαν το φιντανάκι από τη σχισμή του βράχου, για να κοιτάξει κατάματα τον ήλιο.”
Πρόκειται πραγματικό για ένα συναρπαστικό βιβλίο, γεμάτο αγωνία, ανθρώπινο πόνο και αγάπη. Δεν μπορείς να ξεχωρίσεις πού αρχίζουν τα αληθινά γεγονότα της εποχής. Οι διάλογοι είναι τόσο φυσικοί και οι χαρακτήρες πειστικοί, τα συναισθήματα αυθεντικά, που είναι σαν να παρακολουθήσεις νοερά μια ταινία.
Θα μπορούσα να σημειώσω ότι είναι το καλύτερο μυθιστόρημα του Σπύρου Πετρουλάκη μέχρι τώρα, αφού ο συγγραφέας κάθε φορά μας ξαφνιάζει ευχάριστα με το επόμενο έργο του. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι ο τρόπος που αντιμετωπίζει τον Εμφύλιο, ένα τόσο ευαίσθητο θέμα, γίνεται με σεβασμό και αντικειμενικότητα, προσθέτοντας βάρος και συγκίνηση στην αριστοτεχνικά γραμμένη δράση.
Μέσα από την ανάγνωση νιώθεις με ένταση τα συναισθήματα της αγωνίας, της οργής, της χαράς, της τρυφερότητας και της λύτρωσης.
Είναι σημαντικό ότι επικρατεί η συγχώρεση σε πολλές από τις σχέσεις και σε διαφορετικές περιπτώσεις, που δημιουργεί στον αναγνώστη τη συγκίνηση, για το μεγαλείο της ψυχής του ανθρώπου.