Ο Αθανάσιος Αλεξανδρίδης είναι ψυχίατρος, παιδοψυχίατρος, διδάσκων ψυχαναλυτής της Γαλλικής Ψυχαναλυτικής Ένωσης (APF), της Ελληνικής Ψυχαναλυτικής Εταιρείας (ΕΨΕ) και της Διεθνούς Ψυχαναλυτικής Ένωσης (ΙΡΑ), διδάκτωρ της Ιατρικής και της Φιλοσοφικής (Ψυχ.). Από την Εικόνα του σώματος των σχιζοφρενών (1982) μέχρι σήμερα έχει δημοσιεύσει μεγάλο αριθμό εργασιών σε ελληνικά και διεθνή συνέδρια, περιοδικά, συλλογικά και ατομικά βιβλία, και είναι ο υπεύθυνος της ψυχαναλυτικής σειράς στις Εκδόσεις Ίκαρος. Κύριοι τομείς των ενδιαφερόντων του είναι η θεωρία της ψυχανάλυσης, οι ψυχώσεις, τα αρχαϊκά και τα συλλογικά τραύματα, η ψυχοσωματική, η ψυχογλωσσολογία και η αισθητική. Το τελευταίο του βιβλίο, Πάμε σχολείο; (Εκδόσεις Ίκαρος, 2021), μας έδωσε την αφορμή για τη συνέντευξη.
Συνέντευξη
ΧΑΡΙΤΙΝΗ ΜΑΛΙΣΣΟΒΑ
Πάμε σχολείο; τιτλοφορείται το τελευταίο σας βιβλίο. Πέρα από το προφανές του τίτλου, θέλετε να μας δώσετε κάποια στοιχεία;
Με τη χρήση του πληθυντικού, που χρησιμοποιείται από τους γονείς για να πουν ότι το παιδί τους πηγαίνει σχολείο, θέλω να δείξω σε ένα πρώτο επίπεδο πόσο συμβιωτικά και πόσο αγχωτικά ζουν οι γονείς τη σχολική πορεία των παιδιών τους. Με το ερωτηματικό θέλω να τους κάνω να αναρωτηθούν αν τα πράγματα πρέπει να είναι έτσι. Σε ένα δεύτερο επίπεδο τους προσκαλώ σε ένα άλλο «σχολείο», αυτό των νυχτερινών μας διαλέξεων-συζητήσεων από τις οποίες προέκυψε και το βιβλίο.
Το σκεπτικό της δομής του βιβλίου με διαλόγους σας με γονείς, όπου απαντάτε σε απορίες τους, είναι ότι ενδεχομένως ταυτίζονται με τις απορίες πολλών αναγνωστών;
Οι συμμετέχοντες γονείς είναι ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα της μεσαίας τάξης, άρα και του μεγαλύτερου μέρους των αναγνωστών, που είναι γεμάτο απορίες και δημιουργικά ερωτήματα σχετικά με την εκπαίδευση και την καλλιέργεια των παιδιών τους. Κύρια χαρακτηριστικά τους είναι ότι δέχονται να εγκύψουν με τη βοήθειά μου και παρουσία της ομάδας στον εαυτό τους, για να συναισθανθούν το παιδί τους, και ότι αντιλαμβάνονται ότι το παιδί αποτελεί μέρος ενός οικογενειακού συστήματος που είτε θα εξελιχθεί ολόκληρο και θα είναι λειτουργικό, είτε θα εξελιχθεί ανισομερώς και θα είναι προβληματικό.
Η σειρά «Σχολή ανήσυχων γονέων» – στην οποία ανήκει και το Πάμε σχολείο; – αριθμεί άλλα τρία βιβλία. Τι ακριβώς φιλοδοξεί η σειρά αυτή;
Έχουν προηγηθεί οι Παιδικοί έρωτες, οι Παιδικοί φόβοι και το Χτίζοντας ταυτότητα. Χωρίς ποτέ να διαχωρίζουμε το ατομικό από το οικογενειακό και το κοινωνικό, γιατί από την πρώτη στιγμή της ζωής μας είναι αλληλένδετα και αλληλοεπηρεαζόμενα, μπορούμε να πούμε ότι στα τρία πρώτα βιβλία κυριαρχεί ο άξονας της νοητικής και συναισθηματικής ανάπτυξης του παιδιού. Αναπτύσσεται το πώς γεννιέται το συναίσθημα, ο δεσμός με τον άλλον και η αναγνώριση του εαυτού και του άλλου από το βρέφος μέχρι την εφηβεία. Δίνεται η φυσιολογική ανάπτυξη, αλλά και τα ατυχήματα που μπορεί να συμβούν και να δημιουργήσουν παροδικά ή μόνιμα άγχη και τραύματα. Το βιβλίο Παιδικοί φόβοι αναφέρεται κατεξοχήν σε αυτά, αφού ο φόβος μαζί με το διάχυτο άγχος και την κατάθλιψη αποτελούν τις συνηθέστερες μορφές έκφρασης ψυχικής δυσχέρειας στα παιδιά. Φυσικά, το βιβλίο Παιδικοί έρωτες ανάμεσα στα άλλα παρουσιάζει το θέμα του Οιδιπόδειου, του ευνουχισμού και των περιπετειών και των περι-παρα-πλανήσεων της σεξουαλικότητας για τη διαμόρφωση του φύλου. Το Χτίζοντας ταυτότητα διερευνά την ουσιώδη έννοια της ταυτότητας που για τα παιδιά, αλλά και για τον καθένα μας, δεν έχει μόνο ψυχική και συμβολική υπόσταση, αλλά, όσο και αν φαίνεται παράδοξο, υλική βάση για τον εαυτό. Αν και το θέμα της εκπαίδευσης των παιδιών είναι παρόν σε όλα τα βιβλία, με το Πάμε σχολείο; γίνεται πιο συστηματική παρουσίαση θεμάτων όπως η προσαρμογή στο σχολείο, οι μαθησιακές δυσκολίες, ο σχολικός εκφοβισμός, η συλλογικότητα, η ανάπτυξη της διαλεκτικής σκέψης, το δίλημμα επίδοση ή απόδοση, κ.ά. Και κυρίως, το πώς οι γονείς και το σχολείο θα πλαισιώσουν την εκπαιδευτική πορεία του παιδιού ως δικό του απολαυστικό και δημιουργικό εγχείρημα. Η σειρά φιλοδοξεί να αποτελέσει πλοηγό για τους γονείς και τους επαγγελματίες στην ψυχαναλυτική θεώρηση του παιδιού.
Από την εμπειρία σας διαπιστώνετε πως οι νεότεροι Έλληνες γονείς υπηρετούν καλύτερα τον ρόλο τους από ό,τι πριν από κάποιες δεκαετίες;
Το επίρρημα «καλύτερα» είναι δύσκολο να χρησιμοποιηθεί, γιατί πώς να αξιολογηθούν τόσο διαφορετικές μεταξύ τους εποχές, σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο, αν και τις χωρίζουν μόνο λίγες δεκαετίες; Θα μπορούσα να διακρίνω κάποια θετικά και κάποια αρνητικά στοιχεία σε κάθε εποχή. Αν, για παράδειγμα, μέχρι πριν από δεκαετίες η απουσία «ψυχολογικού λόγου» σχετικά με το παιδί όριζε τη σχέση γονέων και παιδιών με βάση κάποια στερεότυπα, αφήνοντας συχνά τα παιδιά στη μοναξιά και στην αποξένωση ως προς τους γονείς τους, η σημερινή υπερβολική παρουσία «ψυχολογικού λόγου» και της «συναισθηματικής κατανόησης» του παιδιού κάνει κάποιους γονείς να γίνονται ιδιαίτερα διεισδυτικοί στην προσωπική ζωή και στον ψυχικό κόσμο των παιδιών τους. Αν πριν, η εκπαίδευση, η καριέρα και η ζωή είχαν έναν εθνικό ορίζοντα, τώρα με την παγκοσμιοποίηση και την εκτεταμένη κοινωνική και οικονομική κρίση, οι νεότεροι γονείς είναι περισσότερο προετοιμασμένοι να δεχτούν την προσωρινή ή και μόνιμη εγκατάσταση των παιδιών τους στο εξωτερικό, και οι πιο εξελιγμένοι τα προετοιμάζουν και για αυτή την πιθανότητα/δυνατότητα, κάτι που στις παλαιότερες εποχές έμοιαζε «αδιανόητο». Θα μπορούσα να χρησιμοποιήσω το επίρρημα «καλύτερα» στον τρόπο με τον οποίο οι νεότεροι γονείς υποδέχονται/αποδέχονται τη σεξουαλική ταυτότητα του παιδιού τους, όταν αυτή βγαίνει από το γνωστό σχήμα των δύο φύλων. Ο φόβος για τον στιγματισμό έχει ελαττωθεί και η διαφορετικότητα έχει κερδίσει κάποιο έδαφος.
Σε ποιες περιπτώσεις οι γονείς πρέπει να αναζητήσουν τη βοήθεια ειδικού;
Όταν οι ίδιοι το αισθανθούν, γιατί πολλοί γονείς έχουν ευαίσθητες κεραίες και προσλαμβάνουν τα σήματα των παιδιών τους, όταν το παιδί το ζητά, γιατί πολλά παιδιά σήμερα είναι ενημερωμένα σχετικά με αυτή τη δυνατότητα, όταν το προτείνουν ο δάσκαλος και ο παιδίατρος, όταν τα πράγματα αρχίζουν να μην πάνε καλά.
Πηγαίνουν σήμερα πιο εύκολα στον ψυχολόγο οι γονείς τα παιδιά τους από ό,τι στο παρελθόν;
Οι γονείς σήμερα πηγαίνουν αρκετά εύκολα τα παιδιά τους στον παιδοψυχολόγο και αρκετά δύσκολα στον παιδοψυχίατρο. Αυτό αποτελεί ένα ανώριμο αντανακλαστικό, που έχει καταγωγή στη «μαγική σκέψη»: Ο παιδοψυχολόγος είναι για πιο ήπιες περιπτώσεις, άρα πηγαίνοντας σε αυτόν το παιδί έχει ήπιες διαταραχές! Δυστυχώς, πολλοί «παιδοψυχολόγοι» είναι μόνο κατά δήλωση και αρκετοί παιδοψυχίατροι είναι πλημμελώς εκπαιδευμένοι. Άρα χρειάζεται προσεκτική έρευνα, πριν απευθυνθούν σε κάποιον.
Ποια είναι τα σημαντικότερα λάθη που κάνουν πολλοί γονείς σε σχέση με την εκπαίδευση των παιδιών τους;
Προσπαθούν να εκπληρώσουν μέσω του παιδιού τους δικά τους «απωθημένα» και να βιώσουν κάποια «επανόρθωση». Δεν βλέπουν τις πραγματικές δυνατότητες των παιδιών τους και δεν ακούν τις επιθυμίες τους. Πιστεύουν το σχολείο, που για να αποφύγει τις εντάσεις με τους γονείς βάζει σε όλα τα παιδιά «δεκάρια»!
Πόσο σημαντικό ρόλο παίζει η οικογένεια στην ομαλή ένταξη του μαθητή στο σχολικό περιβάλλον;
Για τον μέσο μαθητή, η οικογένεια παίζει σημαντικό ρόλο για την ομαλή ένταξή του στο σχολείο. Για το παιδί που έμφυτα αγαπά τη γνώση, καμία. Θα ενταχθεί στο οποιοδήποτε σχολικό σύστημα. Για τον «κακό» μαθητή, το σχολείο οφείλει να προσαρμοστεί σε αυτόν, να τον περιβάλλει και να τον υποστηρίξει.
Ποια αξία θεωρείτε υπέρτατη;
Την αναγνώριση και την αποδοχή της διαφορετικότητας. Άρα, την ελευθερία των επιλογών.
Θα εμπλουτιστεί και με επόμενα βιβλία η «Σχολή ανήσυχων γονέων»;
Ίσως… Όσο θα μένουμε ανήσυχοι, η σειρά θα εμπλουτίζεται!