Πολιτισμός

Άρωμα Δεκαπενταύγουστου στα Κανάλια της Μαγνησίας

Της Αγγελικής Θάνου,
συνταξιούχου PhD εκπαιδευτικού και συγγραφέως

Αυτές τις μέρες, ο γενέθλιος τόπος μας, τα Κανάλια της Μαγνησίας, μοσχοβολάει Δεκαπενταύγουστο. Και είναι το άρωμα αυτό παρηγορητικό, οικείο, ελπιδοφόρο. Συνυφασμένο με μνήμες παιδικές, ήχους παρακλητικούς, κωδωνοκρουσίες, δεήσεις και θορύβους πανηγυριού, χαλβάδες φαρσαλινούς, ποπ κορν, μαλλί της γριάς και παιχνίδια, νότες πανηγυριού. Ο τόπος μας είναι «η χαρμολύπη του Δεκαπενταύγουστου με παρακλήσεις της Παναγιάς για το δικό μας αύριο».
Μα είναι η Παναγιά το πλέον οικείο πρόσωπο για τους ανθρώπους. Η Θεοτόκος, η Παρθένος Μαρία, η Κυρία των Αγγέλων η Παναγία μας. Αμέτρητα είναι τα ονόματα, ή «Θεοτοκωνύμια» που έχει δώσει ο λαός στην Παναγία. Μέχρι στιγμής υπολογίζεται πως ξεπερνούν τα 500. Μεταξύ αυτών διεκδικεί τη θέση της και η «Παναγία η Καναλιώτισσα». Ένα πρόσωπο τόσης γλυκύτητας και παρηγοριάς, αγάπης και ταπείνωσης, δεν θα μπορούσε να αφήσει ασυγκίνητους τους ποιητές και τους συγγραφείς μας. Από το δημοτικό τραγούδι, τον Διονύσιο Σολωμό, τον Οδυσσέα Ελύτη, τον Γεώργιο Σεφέρη, τον Γιάννη Ρίτσο, κ.ά., η Παναγία απετέλεσε πηγή έμπνευσης.
Ο ποιητής Κώστας Μόντης γράφει:
«Τώρα έχουμε, Παναγιοτάτους, Παναγία μου.
Τώρα έχουμε υπερθετικούς βαθμούς.
Κι εσένα σ’ αφήσαμε στον θετικό βαθμό!»

Ο ιερός ναός της Κοιμήσεως Θεοτόκου στα Κανάλια πριν την ανατίναξή του από τους Γερμανούς κατακτητές

Ο ιερός ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου των Καναλίων χτίστηκε στο κέντρο του χωριού και εγκαινιάστηκε στις 16 Μαρτίου του 1804. Ήταν ρυθμού τρίκλιτης βασιλικής με δυο παρεκκλήσια, αφιερωμένα το ένα στη δεξιά πλευρά στα Εισόδια της Θεοτόκου και το άλλο προς την αριστερή πλευρά στους Αγίους Κωνσταντίνο και Ελένη. Ήταν αγιογραφημένος, με υπερυψωμένο γυναικωνίτη. Το καμπαναριό ήταν εξάγωνο σε αυτόνομο κτίριο και για να μπεις στο προαύλιο περνούσες από μία πόρτα που βρισκόταν από κάτω. Ο Αργύρης Φιλιππίδης τη χαρακτηρίζει «εύμορφη και μεγάλη όπου δεν είναι τοιαύτη εις μέγεθος εις όλα τα χωριά της Δημητριάδος», (Λεφούσης, 1997). Βρισκόταν και παραμένει χτισμένος σε οικόπεδο που παραχώρησε ο κ. Δημήτριος Χατζηνικολάου, ο οποίος έφερε και την εικόνα της Παναγίας από το ταξίδι του στους Αγίους Τόπους.
Στις 16 Νοεμβρίου του 1943 στις 7 η ώρα το πρωί οι γερμανικές κατοχικές δυνάμεις εισέβαλαν στα Κανάλια της Μαγνησίας δολοφονώντας όποιον ή όποια αντιστεκόταν, έκαψαν πάνω από διακόσια πενήντα δίπατα σπίτια, το σχολείο, το κεντρικό καφενείο και ανατίναξαν την εκκλησία της Παναγιάς καταστρέφοντας ολοσχερώς το εξάγωνο καμπαναριό και τον ίδιο τον ναό.

Η ελπίδα πεθαίνει τελευταία. Ο πελαργός συνεχίζει τον κύκλο της ζωής του στο πιο ψηλό σημείο της εκκλησιάς που απέμεινε μετά την ανατίναξη (φωτ. Βούλα Παπαιωάννου, Μουσείο Μπενάκη)

Προφορικές πηγές αναφέρουν ότι κάποιος Καναλιώτης, ονόματι Αντώνιος Παπαϊωάννου, ονειρεύτηκε πού ακριβώς βρίσκεται η εικόνα της Παναγίας θαμμένη μετά τη θηριωδία των Γερμανών κατακτητών. Ξεκίνησε μαζί με άλλους χωριανούς και τον ιερέα και να την αναζητούν κάτω απ’ τα χαλάσματα και μαζί της βρέθηκαν και οι εικόνες των Αγίων Κων/νου και Νικολάου. Ιερεύς τότε ήταν ο πατήρ Δημήτριος Αγγελούσης.
Μετά την εύρεση των εικόνων και επί διακονίας του ιερέως Βασιλείου Κόκκαλη ξεκίνησε η ανέγερση του νέου ναού. Με εράνους και κυρίως με εθελοντική εργασία κουβαλώντας τις πέτρες χέρι-χέρι, οι Καναλιώτες κατάφεραν να ανεγείρουν τον υπάρχοντα ναό θεμελιώνοντάς τον στις 16/12/56 και εγκαινιάζοντάς τον στις 20/11/60 από τον τότε μητροπολίτη Δημητριάδος Δαμασκηνό.
Σήμερα διακονείται από τον αιδεσιμότατο ιερέα πατέρα Αθανάσιο Σκοπιανό και καλοφροντισμένη, εξωραϊσμένη και τακτοποιημένη, αποδίδει όρθρους, εσπερινούς, λειτουργίες, παρακλήσεις, τιμές και δεήσεις.
Ο ναός είναι χωρητικότητας 1.015 ατόμων, κοσμείται με ξυλόγλυπτο τέμπλο του 1980 βυζαντινής τέχνης από Βολιώτες μαστόρους, με εικόνες φορητές αγιογραφημένες στο Άγιο Όρος και τοιχογραφίες μακεδονικής σχολής του Βολιώτη αγιογράφου Κων/νου Σπανοδήμου, εργασίες που ξεκίνησαν το έτος 1992 και ολοκληρώθηκαν το έτος 2010 επί ιερέων Κων/νου Μυγδάλη και Παναγιώτου Βαϊτσόπουλου.

Η εκκλησία της Παναγίας σήμερα, διαχρονικοί ένοικοι οι πελαργοί σε πόλεμο και ειρήνη

Η εικόνα της Παναγιάς φυλάσσεται στο κέντρο του ναού σε προστατευμένη προθήκη. Ο προσκυνητής μπορεί να διακρίνει το λιωμένο της ασημένιο πουκάμισο μνημητάρι της θηριωδίας των κατακτητών. Κάθε παραμονή του Δεκαπενταύγουστου πραγματοποιείται με επισημότητα η λιτάνευση της συγκεκριμένης εικόνας στο χωριό.
Μια μεταγενέστερη, πιο σύγχρονη εικόνα της Παναγιάς, αφηγείται εικαστικά όλη την ιστορία του ιερού ναού και της εικόνας. Έργο του αγιογράφου – ιεροδιακόνου Ρηγίνου Κουρκουβέλα.
Η εκκλησία της Παναγιάς στα Κανάλια στέκει αγέρωχη και πανέμορφη κουβαλώντας ιστορία τριών αιώνων. Τούτες τις άγριες μέρες όπου η εμπιστοσύνη των ανθρώπων δοκιμάζεται, όσο ποτέ, νιώθουμε την ανάγκη πάλι να στραφούμε στη γαλήνια – μεσίτρια μορφή της και με ταπεινότητα να ικετεύσουμε δανειζόμενοι τους στίχους του ποιητή Τάκη Βαρβιτσιώτη.
ΤΑΠΕΙΝΟΣ ΑΙΝΟΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΠΑΡΘΕΝΟ ΜΑΡΙΑ»
(απόσπασμα)
«[…]

Η ιστορική εικόνα της Παναγίας

Σε ικετεύουμε Αειπάρθενε πάντα Ελεούσα / Γύρισε πάλι κοντά μας / Είτε από το αρχιπέλαγος μαζί με τις αλκυόνες / Κομίζοντας τα πιο ευρύχωρα όνειρα / Είτε από τη στεριά με χιλιάδες λαμπάδες / Που ταξιδεύουν σαν ολόψυχα περιστέρια. / Άνοιγε Ρόδο αμάραντο / Και περιτύλιξε με τον ασημένιο χιτώνα Σου / Τη θλιβερή μας γυμνότητα / Φανερώνοντας την επουράνια Κλίμακα / Που θα μας οδηγήσει ως Εσένα / Πάνω από τα βουνά τα ποτάμια την άβυσσο / Στον κόσμο του μέλλοντος δίχως όρια / Δίχως βιγλάτορες και δεσμωτήρια / Όπου η αγάπη εκτείνεται ως το άσμα του κορυδαλλού».
Πηγές: Βαρβιτσιώτης Τάκης, Τα ποιήματα 1941 – 2002, Καστανιώτης, Αθήνα: 2003.
Λεφούσης Ηλίας, Κανάλια και Κάρλα, τέως Δήμος Βοίβης, οι άνθρωποι, ο τόπος, η λίμνη, έκδοση Κοινότητα Καναλίων & Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία Καναλίων, 1997.
Σκοπιανός Αθανάσιος, προσωπικό αρχείο. Δικτυακός τόπος http://www.periou/.

Εικαστική αφήγηση της ιστορίας του ναού και της εικόνας (έργο Ρηγίνου Κουρκουβέλα)
Προηγούμενο ΆρθροΕπόμενο Άρθρο
Μοιραστείτε το