Η σκιά του κυβερνήτη, το νέο, ιστορικό μυθιστόρημα με αναφορά στον Καποδίστρια, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος, είναι η αφορμή της συνομιλίας με τον συγγραφέα Άρη Σφακιανάκη.
Ο Άρης Σφακιανάκης γεννήθηκε το 1958 στο Ηράκλειο Κρήτης. Σπούδασε νομικά στην Αθήνα. Το πρώτο του βιβλίο με διηγήματα, Όταν βρέχει και φορά παπούτσια κόλετζ, κυκλοφόρησε το 1981 από τις εκδόσεις Κέδρος. Από τις ίδιες εκδόσεις κυκλοφόρησε το 1984 το δεύτερο βιβλίο του, Οι παράξενες συνήθειες της οικογένειας Μόρφη, το 1990 το τρίτο βιβλίο του Ο τρόμος του κενού, το 1993 το τέταρτο βιβλίο του, Η νόσος των κινέζικων εστιατορίων. Το 1998 κυκλοφόρησε το πέμπτο βιβλίο του, με τον τίτλο Δεν ήξερες… δεν ρώταγες! Το μυθιστόρημα αυτό υπήρξε το πρώτο μιας τριλογίας που συνεχίστηκε με το Μπέιμπι Σίτινγκ. Ακολούθησαν τα βιβλία Το περσικό φιλί (2004), Μητροπόλεις, ιστορίες, παράδεισοι (Ελληνικά Γράμματα, 2006) Η μοναξιά δεν μου ταιριάζει (2008) και Ου μπλέξεις (2011). Συνέχισε με το Παντρεμένες (2013) και Έξοδος, (2016). Έχει ασχοληθεί με τη μετάφραση και το σενάριο.
Στη σκιά του Κυβερνήτη, το νέο σας βιβλίο, ιστορία με στοιχεία μυθοπλασίας σε σχέση με τον Καποδίστρια. Θέλετε να μας δώσετε κάποια στοιχεία;
Το βιβλίο περιγράφει τα τρία και μισό χρόνια που κλήθηκε να κυβερνήσει ο Καποδίστριας την Ελλάδα. Καμιά σχέση βέβαια με τη σημερινή Ελλάδα που όλοι γνωρίζουμε. Επρόκειτο για μια σταλιά γης – ο Μοριάς – με δυο τρία νησιά. Αυτά επρόκειτο να αποτελέσουν τη μαγιά για μια χώρα που πάλευε να αναγνωριστεί η ανεξαρτησία της από τους Τούρκους, αλλά που τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή, πριν φτάσει δηλαδή ο Καποδίστριας στα απελευθερωμένα εδάφη, έμοιαζε έτοιμη να καταρρεύσει και να επιστρέψει σε καθεστώς σκλαβιάς. Ο Καποδίστριας αποβιβάζεται σαν Μεσσίας κι όλες οι ελπίδες στρέφονται πάνω του. Τα επόμενα τρία χρόνια από την άφιξή του θα προσπαθήσει με κάθε δύναμη που διαθέτει αυτός ο πενηντάρης πολιτικός να φτιάξει θεσμούς και να δώσει όραμα σε μια χώρα που μοιάζει περισσότερο με τη δίνη του Μάελστρομ (για να θυμηθούμε τον Πόε). Μέσα από τα μάτια ενός άλλου άνδρα που προσκολλάται στον κόμη Ιωάννη και γίνεται ο σωματοφύλακάς του θα ζήσουμε τα οδυνηρά εκείνα χρόνια ως τη γνωστή μοιραία κατάληξη.
Το προηγούμενό σας βιβλίο, η Έξοδος, ήταν μια «γέφυρα» ανάμεσα στο είδος μυθιστορημάτων που σας γνωρίζαμε ώς τότε και το ιστορικό μυθιστόρημα…
Η Έξοδος – που αναφέρεται στην Έξοδο του Μεσολογγίου – υπήρξε ένα υβριδικό ιστορικό μυθιστόρημα, καθώς δεν μπορούσα φαίνεται να απεμπλακώ τόσο εύκολα από τα προηγούμενα βιβλία μου (κι επομένως από τον εαυτό μου). Στην Έξοδο ένας σύγχρονος άντρας – εγώ – φτάνει στο Μεσολόγγι για να γράψει κάτι για την ιστορία της ηρωικής Φρουράς και της Εξόδου. Ωστόσο, εξαιτίας μιας χωροχρονικής ρωγμής εγκλωβίζεται εκεί και μάλιστα στις τελευταίες μέρες πριν την Έξοδο. Ζει λοιπόν τα γεγονότα του 1826 από μέσα, παρέα με τους ήρωες που βρίσκονταν αποκλεισμένοι στη λιμνοθάλασσα. Το τελευταίο μου μυθιστόρημα, Η σκιά του Κυβερνήτη, είναι αμιγώς ιστορικό, με την έννοια ότι οι ήρωες δεν έχουν να κάνουν με το σήμερα – αν και οι καταστάσεις που ζουν αναδεικνύουν τα διαχρονικά ελαττώματα και προτερήματα της ελληνικής φυλής.
Αγαπάτε την ιστορία και έχετε διαβάσει πολλά ανάλογα βιβλία. Τι ήταν αυτό που σας έκανε να θέλετε να μιλήσετε για τον Καποδίστρια;
Ο Καποδίστριας έχει περάσει στο συλλογικό μας ασυνείδητο σαν μια υψηλόφρων προσωπικότητα που αγάπησε την Ελλάδα και θυσιάστηκε γι’ αυτήν. Είναι σχεδόν μια ανωμαλία στο ιστορικό γίγνεσθαι της νέας Ελλάδας. Και, ως γνωστόν, οι συγγραφείς αρέσκονται στο αλλόκοτο. Γράφοντας αυτό το βιβλίο προσπάθησα να καταλάβω το άτομο Καποδίστρια αφενός και τη συλλογικότητα Ελλάδα αφετέρου. Θέλησα να κατανοήσω τι ήταν αυτό που ώθησε τον Καποδίστρια να αναλάβει το επίπονο έργο του και τι ήταν εκείνο που ώθησε τους δολοφόνους του να τον σκοτώσουν – και μάλιστα στην είσοδο μιας εκκλησίας. Θα ήθελα να είχα ζήσει εκείνα τα χρόνια, θα ήθελα να είχα συνυπάρξει μαζί του, θα ήθελα να είχα γνωρίσει την κόρη της Μπουμπουλίνας. Κι έτσι έγινα ο σωματοφύλακάς του. Αν και μερικοί αναγνώστες αναγνωρίζουν τον συγγραφέα στον γάτο Ναμπούκο.
Ποια γνωρίσματα ορίζουν τον χαρισματικό κυβερνήτη;
Να είναι έξυπνος, διπλωμάτης, αφιλοκερδής, χαλκέντερος και να αγαπά τον τόπο του και όχι το κόμμα του.
Πόσο σημαντική είναι η γνώση της ιστορίας από τους πολιτικούς αρχηγούς;
Είναι σίγουρο ότι θα τους βοηθούσε να αντεπεξέλθουν πιο εύκολα τους σκοπέλους που συναντούν καθημερινά. Θα τους οδηγούσε στις σωστές συμμαχίες. Και θα τους προστάτευε από λάθη του παρελθόντος. Αυτό βέβαια αφορά και τον απλό πολίτη -όλοι θα γινόμασταν σοφότεροι αν μαθαίναμε από την ιστορία.
Ποια είναι η αίσθησή σας που το βιβλίο σας αυτό μπορεί να αναγνωστεί και από μαθητές;
Με γεμίζει χαρά και αισιοδοξία. Ένας συγγραφέας θέλει να ιππεύσει το βέλος του χρόνου – με τη Νευτώνεια έννοιά του. Όσο πιο νέοι οι αναγνώστες, τόσο πιο πολύ θα ζήσει το βιβλίο που έγραψες με τόσο κόπο. Αν το μυθιστόρημά μου διαβαστεί από μαθητές και μπορέσει έτσι να προσφέρει στην αντίληψή τους για τη χώρα μας και την ιστορία της, τότε θα μπορώ να πω κι εγώ με τη σειρά μου ότι κάτι έκανα για τον τόπο που με γέννησε – ούτε στο ελάχιστο βέβαια από όσα έκανε ο Καποδίστριας, αλλά τουλάχιστον γλίτωσα τη δολοφονία.
Η καλλιέργεια της ιστορικής μνήμης ενός λαού είναι συνυφασμένη με την ποιότητα και την παιδεία του;
Η παιδεία ενός λαού είναι το βασικό συστατικό που θα δημιουργήσει πολίτες ενός αισθητικού και πολιτιστικού επιπέδου. Υπήρξε το κύριο μέλημα του Καποδίστρια, αλλά ακόμη και σε αυτόν τον τομέα πολεμήθηκε από τους σύγχρονούς τους, που ενώ δεν είχαν δημοτικά ζητούσαν πανεπιστήμια. Δυστυχώς η παιδεία στη σύγχρονη Ελλάδα βασίστηκε στον ψιττακισμό (διάβαζε παπαγαλία), με αποτέλεσμα τον αφανισμό της κριτικής σκέψης και την παραγωγή ατελών εγκεφαλικών δομών. Και ενώ σε όλο τον υπόλοιπο πλανήτη μελετούν τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς – σε μετάφραση, εννοείται – εμείς εδώ δεν έχουμε διαβάσει ούτε έναν διάλογο του Πλάτωνα ολοκληρωμένο. Μια παιδεία που στοχεύει απλώς και μόνο στην είσοδο στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα είναι μια αποτυχημένη παιδεία και δεν αντιλαμβάνομαι τον λόγο ύπαρξής της.
Ποια αξία θεωρείτε αδιαπραγμάτευτη;
Τη φιλία. Και την ευγνωμοσύνη σε κάποιον που μας έχει βοηθήσει σε καιρούς χαλεπούς.
Γράφετε κάτι καινούργιο;
Μόνο στο μυαλό μου. Ξέρω τι θέλω να είναι το επόμενο βιβλίο μου, αλλά ο όγκος της εργασίας που με περιμένει με παγώνει από τον τρόμο. Οπότε, το έχω ρίξει στη μετάφραση. Αυτόν τον καιρό μεταφράζω σε αγαστή συνεργασία με την Ηρώ Σκάρου το μυθιστόρημα του J.G. Ballard «Super-Cannes» για τις εκδόσεις Κέδρος. Με την Ηρώ Σκάρου, που είναι μια νέα συγγραφέας, μεταφράσαμε και το ογκολιθικό μυθιστόρημα του Τζόναθαν Σάφραν Φόερ, «Ιδού εγώ», που κυκλοφόρησε πρόσφατα επίσης από τις εκδόσεις Κέδρος.
Η συνέντευξή μας γίνεται κάτω από τη ζοφερή συγκυρία του κορωνοϊού. Θέλετε, κλείνοντας, να πείτε κάτι;
Ομολογώ ότι δεν περίμενα μια τόσο δραματική εξέλιξη. Αυτή τη στιγμή είμαι κλεισμένος στο σπίτι και διαβάζω βιβλία. Πάλι καλά, λέω στον εαυτό μου, που έγινα συγγραφέας, φαντάσου να ήμουν γιατρός όπως ήθελε η μάνα μου… Βέβαια εδώ πρέπει να αποδώσω κι εγώ με τη σειρά μου τα εύσημα σε όλους εκείνους τους ανθρώπους που αγωνίζονται αυτήν την ώρα στην πρώτη γραμμή του συστήματος υγείας. Σας ευχαριστούμε!