Πολιτισμός

Απομνημονεύματα του Ευστρ. Πίσσα – Το μοναδικό τεκμήριο του Μικρασιάτη στρατηγού της Επανάστασης

Η Πολιτιστική Εστία Μικρασιατών Νέας Ιωνίας Μαγνησίας «Ίωνες», όπως επισήμανε η πρόεδρος της κ. Άννα Πετσιάβα Παπανικολάου, στο πλαίσιο του εορτασμού των 200 χρόνων από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 και θέλοντας να υπογραμμίσει τις ενέργειες της Εστίας για τη σημαντική συμβολή των Ελλήνων της Μικράς Ασίας στον Αγώνα της Ελευθερίας από τον τουρκικό ζυγό, εξασφάλισε σε αποκλειστικότητα το μοναδικό τεκμήριο του Μικρασιάτη στρατηγού της Επανάστασης Ευστράτιου Πίσσα, μετά από την πολύτιμη συνεργασία και συνεννόηση με τον εκδοτικό οίκο Historical Quest, τον διευθυντή του κ. Γιάννη Χρονόπουλο και τον συγγραφέα κι επιμελητή των απομνημονευμάτων κ. Γιώργο Πύργαρη, τους οποίους και ευχαριστεί θερμά και δημοσιεύει μέρος αυτών. Η δημοσίευση των αποσπασμάτων πραγματοποιείται με την ευγενή παραχώρηση του εκδότη της εφημερίδας «Θεσσαλία» κ. Βασιλείου Δανού, που ως γνωστόν έλκει κι αυτός την καταγωγή του από τον Μπουτζά της Σμύρνης.
Η παρούσα δράση συμπληρώνει τη σειρά των προγραμματισμένων σχεδιασμών της Πολιτιστικής Εστίας Μικρασιατών Νέας Ιωνίας Μαγνησίας «Ίωνες» για την ευρύτερη ανάδειξη και αποκατάσταση του αγώνα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας στην Εθνική Παλιγγενεσία.

Τα απομνημονεύματα του στρατηγού Ευστρατίου Πίσσα
Το έργο «Στρατηγού Ευστράτιου Πίσσα – Απομνημονεύματα 1821» αφορά τα απομνημονεύματα του στρατηγού Ευστρατίου Πίσσα, ο οποίος συμμετείχε ως αγωνιστής της Επανάστασης του 1821 και αξιωματικός του τακτικού στρατού. Μέσα από τα γραπτά αυτά αφηγείται με λιτό, αλλά ουσιαστικό τρόπο τις συνταρακτικές εμπειρίες του από τη συμμετοχή του στον Αγώνα σε διάφορες επαναστατημένες περιοχές.
Από τις Κυδωνίες – όπου έχουμε μια Μικρασιατική Καταστροφή 100 χρόνια πριν από το 1922 – στην Πελοπόννησο και από κει στην Κρήτη και στη συνέχεια, στην Αθήνα. Ο Πίσσας, ο οποίος καταγόταν από τις Κυδωνίες (σημ. Αϊβαλί), δεν υπήρξε βέβαια ο μοναδικός Μικρασιάτης που πολέμησε για την ελευθερία της Ελλάδας. Μαζί μ’ αυτόν συμμετείχαν χιλιάδες αγωνιστές από τη Μικρά Ασία. Ωστόσο, η μαρτυρία του Πίσσα είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα διότι παρουσιάζει τη ματιά των ανδρών των τακτικών σωμάτων της Επανάστασης του 1821, οι οποίοι ανήκαν στο λεγόμενο κυβερνητικό στρατόπεδο.
Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου, παρατίθενται ενδιαφέροντα συμπληρωματικά – υποστηρικτικά κείμενα της διήγησης Πίσσα, όπως το διασωσμένο απόσπασμα του Ζαχαρία Πρακτικίδη για την αρχή της επανάστασης στην Κρήτη. Παρατίθενται ακόμη, έγγραφα από διάφορους φακέλους των Γενικών Αρχείων του Κράτους, που ενισχύουν και φωτίζουν από άλλες πλευρές τα απομνημονεύματα Πίσσα.
Ο εκδοτικός οίκος Historical Quest και ο Γιώργος Πύργαρης ανασύρουν από την αχλή του χρόνου, 150 χρόνια μετά τη συγγραφή τους, τα απομνημονεύματα του Έλληνα αγωνιστή και δίνουν ξανά ζωή στις αναμνήσεις του και ρίχνουν φως στις σκέψεις και στις εμπειρίες του. Η φωνή του εξακολουθεί να είναι επίκαιρη και δυνατή.
Με ιδιαίτερη χαρά, και μέσα στα πλαίσια των εορτασμών για τη συμπλήρωση 200 ετών από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, ο εκδοτικός οίκος Historical Quest σε συνεργασία με την Πολιτιστική Εστία Μικρασιατών «Ίωνες» της Ν. Ιωνίας Βόλου και την εφημερίδα «Θεσσαλία» παραθέτει κάποια αποσπάσματα απ’ αυτή την πολύ ενδιαφέρουσα μαρτυρία του στρατηγού Ευστράτιου Πίσσα που μιλά με τρόπο ζωντανό και συναρπαστικό για τις αγωνίες, τις θυσίες, τις προσδοκίες, τα πάθη, τις αρετές και τις αδυναμίες των «Ελεύθερων Πολιορκημένων», των Αγωνιζόμενων Ελλήνων!

Για τη Σχολή των Κυδωνιών
Η Σχολή αυτή ήταν άλλοτε τόσο περιώνυμη και τη μνημονεύουν όλοι με ευγνωμοσύνη. Ήταν άξια της φήμης της καθότι συνετέλεσε όχι μόνο στην πλήρωση του νου των συμπολιτών μου και την πρόοδο του τόπου μας, αλλά εν μέρει και στην απελευθέρωση από τη δουλεία του έθνους μας. Συνετέλεσε σε αυτό, όχι μόνο με την εξάπλωση των φώτων και της γνώσης της προγονικής μας εύκλειας, αλλά και επειδή συντήρησε το αίσθημα του εθνικισμού και της φιλοπατρίας, το οποίο έσπειρε μέσω των μαθητών της. Γι’ αυτό τον λόγο, μπορεί να θεωρηθεί ως μία από τις πολλές βάσεις της επανάστασής μας. Απόδειξη για τα λόγια μου είναι ότι πάνω από 400 των ευπορότερων και πεπαιδευμένων ομογενών μας, είναι τέκνα αυτής της Σχολής, έχουν μεταλάβει τα νάματά της και μυήθηκαν εξ’ αρχής στο μυστήριο της Φιλικής Εταιρείας. Αυτοί, αφού μετανάστευσαν αργότερα, εξάπλωσαν τα φώτα παντού στην Ελλάδα και ωφέλησαν έτσι πολλές φορές την πατρίδα μας.
Του Γυμνασίου ιδρυτής μπορεί να θεωρηθεί ο αείμνηστος Οικονόμου – αν και την εποχή αυτήν δεν ήταν στη ζωή – γιατί πρώτος αυτός ενέπνευσε στους συμπατριώτες μου τον ζήλο προς την ευμάθεια της προγονικής μας γλώσσας. Δημιούργησε το 1780 αξιόλογο σχολείο, στο οποίο δίδαξαν διάσημοι καθηγητές, μέχρι της ίδρυσης του μετέπειτα Γυμνασίου, το οποίο οικοδομήθηκε το 1803 και το συντηρούσε η κοινή της πόλης μας δαπάνη. Το πρώτο έτος της ιδρύσεώς του, η δαπάνη υπερέβη το ποσόν των 12 εκατομμυρίων γροσίων… Το ωραίο και τεράστιο αυτό οικοδόμημα, σε σχήμα παραλληλόγραμμου τετραπλεύρου βρισκόταν στη βόρεια πλευρά της πόλης μας, επί της παραλίας και βρεχόταν από τα κύματα. Είχε δε 100 περίπου μέτρα τη μία πρόσοψη και 126 μέτρα μήκος προς την πόλη. Απαρτιζόταν από δύο ορόφους και διέθετε και υπόγεια. Αυλή ευπρεπή και μεγάλη με κήπο καλλιεργούμενο στο κέντρο που ομόρφαινε πολύ όλο το οικοδόμημα. Για χάρη συντομίας θα παραλείψω το εσωτερικό του οικοδομήματος, θα πω μόνο πως διέθετε μαγειρείο, εστιατόριο και θαλάμους για τους μαθητές που διέμεναν εκεί. Διέθετε επίσης ημικύκλιο εκπαιδευτήριο, αξιόλογη βιβλιοθήκη και αίθουσα για πειράματα φυσικής. Εκτός από Κυδωνιάτες στο Γυμνάσιο αυτό διέμεναν πάνω από 600 νέοι που κατάγονταν από διάφορα μέρη της Ελλάδας, από την Ήπειρο, την Πελοπόννησο, τα νησιά του Αιγαίου πελάγου. Γίνονταν επίσης πολλές δωρεές για τη συντήρηση όσων ήταν φτωχοί….
Καθηγητές και διδάσκαλοι σε αυτή τη σχολή ήταν οι Γεώργιος ο Σαράφης Σχολάρχης ή Γυμνασιάρχης, Βενιαμίν ο Λέσβιος, Καΐρης, Ευστράτιος Κοτζαπέτρου, Φασαλάρης, Γρηγόριος ο καλούμενος μικρός Ανδρέας και ο Γρηγόριος εκ Σύμης. Διασημότερος όλων ήταν ο Σαράφης. Δίδασκε ανώτερα εγκύκλια μαθήματα. Τη λογική, τη ρητορική, τη θεολογία κ.τ.λ. Ο Βενιαμίν την αριθμητική, τη Γεωμετρία, την Άλγεβρα, τη Φυσική και τη Μεταφυσική για τα οποία και συνέγραψε. Ο Καΐρης που διαδέχτηκε το 1811 τον Βενιαμίν, ανέλαβε και τις παραδόσεις αυτών των μαθημάτων, για τα οποία και αυτός συνέγραψε. Ο Κοτζαπέτρου τέλος δίδαξε για πολλά έτη, των μεσαίων τάξεων εγκύκλια μαθήματα. Από αυτούς οι μεν Σαράφης και Κοτζαπέτρου ήταν Κυδωνιείς, ο Βενιαμίν Λέσβιος και ο Καΐρης Άνδρειος. Όλοι ήταν γνωστοί για την παιδεία τους, τη φιλοπατρία και τις αρετές τους και αρκετοί από τα συγγράμματά τους. Κατέληξαν τον βίο τους, ο Βενιαμίν στο Ναύπλιο το έτος 1824, ο Καΐρης στην Άνδρο το 1842, ο Σαράφης στην Ύδρα το 1822 και ο Πετρίδης στην Τήνο το 1843. Ο Βενιαμίν με τον Γαβριήλ Αμανίτη, υπήρξαν και οι πληρεξούσιοι των Κυδωνιών κατά την πρώτη Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου, τους έπαυσαν όμως αργότερα μετά την άφιξη του Καποδίστρια, για πολιτικούς λόγους. Ο μισθός αυτών των διδασκάλων ήταν κατά έτος γύρω στις 24.000 δραχμές [μήπως θέλει να πει γρόσια;]. Η συνολική δαπάνη του Γυμνασίου, λογιζόταν κατά έτος από 50-100 χιλιάδες γρόσια. Η δαπάνη αυτή δεν ήταν βέβαια πάντα σταθερή, γιατί μεγάλο μέρος του ποσού αυτού δαπανιόταν επειδή οι προύχοντές μας αναγκάζονταν να στέλνουν στους μεγιστάνες Κωνσταντινούπολης, για να καλύπτουν τις μομφές κατά της Σχολής. Πριν τελειώσω να πω πως πολλοί ομογενείς οι οποίοι διέπρεψαν στην Ελλάδα, ήταν μαθητές της Σχολής αυτής, όπως ο Θεόφιλος ο επίσκοπος Μαντινείας, ο Καμπάνης της Εύβοιας και πολλοί άλλοι.
Ας μου συγχωρεθεί να πω και λίγα για το νοσοκομείο. Το αγαθοεργό αυτό κατασκεύασμα, δημιουργήθηκε επίσης από κοινή δαπάνη των συμπολιτών μου. Βρισκόταν κι αυτό επί της παραλίας προς Νότον και επ’ αριστερά της πόλης μας και είχε μήκος 100 μέτρων και πλάτος 80-90 μέτρων. Ήταν διώροφο και είχε ευρύτατους και καλλωπισμένους θαλάμους για τους ασθενείς. Διέθετε ακόμη εκτός του φαρμακείου και εκκλησία και κήπο πανέμορφο, που στο κέντρο του ήταν κατάφυτο από δέντρα. Το κατάστημα αυτό χρησίμευε κυρίως για τους ξένους και περιελάμβανε πάνω από 100 κλίνες ασθενών. Η ετήσια δαπάνη του κυμαινόταν γύρω στα 50 χιλιάδες γρόσια. Η υπηρεσία νοσηλείας δεν αποτελούνταν μόνον από άνδρες, αλλά και από γυναίκες.
Αυτά περίπου για τις Κυδωνίες και για τα κοινωφελή καταστήματά της.
Η πόλη των Κυδωνιών όπως έχω πει, συνετέλεσε πολύ στην έκρηξη της επανάστασής μας με την εξάπλωση της γνώσης και των φώτων της προγονικής εύκλειας. Εξυπηρέτησε ηρωικά την επανάσταση και για έναν άλλο λόγο. Από την πλούσια λεία της πόλης, διατηρήθηκαν τα πληρώματα του ελληνικού στόλου για δύο τουλάχιστον έτη. Οι Κυδωνιάτες πολλές φορές υπηρέτησαν την επανάστασή μας και σε ξηρά και σε θάλασσα. Στη θάλασσα, πολλοί έλαβαν μέρος κατά καιρούς σε διάφορες ναυμαχίες. Στην ξηρά, εκτός των χιλίων Κυδωνιατών που αγωνίστηκαν μαζί με τους κατοίκους των Ψαρών κατά τη μάχη που καταστράφηκαν τελικά τα Ψαρά, μύριοι αξιόμαχοι άντρες μας, με το ξέσπασμα της επανάστασης, εμψύχωσαν τον αγώνα κατατασσόμενοι σε διάφορους οπλαρχηγούς, Καρατάσο, Κριεζώτη, Νικηταρά, Κολοκοτρώνη, Πλαπούτα, Φλέσσα, Πανουριά, αλλά και στον τακτικό στρατό. Πέντε χιλιάδες από αυτούς, έπεσαν μαχόμενοι ένδοξα στο πεδίο της μάχης. Τέλος, αυτή η μικρή αποικία στην Ασία, όχι μόνο ζωντανή, αλλά και καμένη για την κοινή πατρίδα, απέδειξε ότι δίκαια ονομάζεται άξια κόρη ενδόξου μητρός. Αρκετοί γόνοι της μετά το τέλος της επανάστασης, επανήλθαν στην κατερειπωμένη μας πόλη, διατήρησαν σύμφωνα με το συμφέρον την ελληνική εθνικότητα και ποτέ δεν έπαψαν να εργάζονται για το μεγάλο μας έργο. Αυτοί που προτίμησαν να παραμείνουν στην Ελλάδα – πολλοί πήραν ανώτερους στρατιωτικούς βαθμούς – έχασαν ολοσχερώς την πατρική τους περιουσία και έμειναν στον τόπο που πολέμησαν και τον πότισαν με τον ιδρώτα και το αίμα τους…

Προηγούμενο ΆρθροΕπόμενο Άρθρο
Μοιραστείτε το