Του Γ. Καπουρνιώτη, εκπαιδευτικού
Η γιορτή του Αγίου Γεωργίου είναι μια πανελλήνια γιορτή και για τη Λαογραφία μας, κυρίως, ποιμενική. Μοιάζει με παραμύθι.
Από εκείνα τα γνήσια λαϊκά παραμύθια, που διηγούνταν κάποτε οι γιαγιάδες, με τους δράκοντες, τις βασιλοπούλες και τα βασιλόπουλα. Το συναντάμε σαν τραγούδι δημοτικό σε διάφορες παραλλαγές. Κι ωστόσο, το βασικό του μοτίβο ανάγεται στον 5ο ή 6ο μ.Χ. αι., ως διήγηση, που διαδόθηκε ευρύτατα στον ελληνικό κόσμο και εξαπλώθηκε γρήγορα στην ανατολική και δυτική Ευρώπη.
Πρόκειται για την παράδοση που θέλει τον Αϊ-Γιώργη δρακοντοκτόνο ήρωα να έρχεται καβάλα στο άσπρο άλογό του, για να γλιτώσει τη βασιλοπούλα από το φοβερό θεριό. Και να πώς;
Ήταν κάποτε ένας τόπος, που τον μάστιζε μα φοβερή κατάρα. Ένας τεράστιος δράκοντας έπινε το νερό του πηγαδιού, που τροφοδοτούσε όλο το χωριό. Για ν’ αφήνει λίγο νεράκι στους κατοίκους του τόπου ετούτου, έπρεπε αυτοί να φροντίζουν να ταΐζουν το θεριό, δίνοντάς του ανθρώπους.
«Πού καθ’ ημέραν του δίδουσι άνθρωπον για να φάγει, μα μια βραδιά δεν του ’δωσαν άνθρωπο να δειπνήσει, σταλιά νερό δεν άφησε την πόλη να δροσίσει».
Απεγνωσμένα, τράβηξαν ξανά κλήρο, γιατί η ξηρασία και η δίψα θα τους αφάνιζε. Ο κλήρος έπεσε στη μονάκριβη κόρη του άρχοντα. Εκείνος παρακαλούσε θρηνώντας τους υπηκόους του να παραβλέψουν. Αν έχανε το κορίτσι του, δε θα ’χε πια κανένα νόημα η ζωή του. Όμως, οι σύμβουλοί του επέμεναν πως, αφού σ’ αυτήν έλαχε ο κλήρος, θα ’πρεπε η αρχοντοπούλα να θυσιαστεί – όπως άλλωστε και τόσοι άλλοι, που είχαν ριχτεί πρωτύτερα στο θεριό – για το καλό του τόπου. Με δάκρυα στα μάτια ο άρχοντας πήρε την τραγική απόφαση: «Για πάρτε το παιδάκι μου, στολίστε το σα νύφη και στείλτε το μες στο θεριό, πεσκέσι να δειπνήσει». Κι αφού στολίσανε σαν νύφη την αρχοντοπούλα, την πήγαν και την έδεσαν εκεί, κοντά στο πηγάδι. Έμεινε ολομόναχη και περίμενε χωρίς καμιά ελπίδα.
Ώσπου, είδε από μακριά να τρέχει, καλπάζοντας πάνω στο λευκό του άλογο, ένα πανέμορφο παλικάρι. Κρατούσε το ακόντιό του στο ένα χέρι κι όταν πλησίασε αρκετά, τη ρώτησε:
«-Κόρη μου, πες μου τον πόνο σου και πώς είσαι μονάχη, σε τούτο το αγριολείβαδο και κάθεσαι στα βράχη;
«-Θύμα θα γίνω του θεριού, θα ’ρθει να με δειπνήσει, για να αφήσει το νερό, την πόλη να δροσίσει».
Έτσι, η αρχοντοπούλα εξήγησε στον καβαλάρη κι εκείνος της ζήτησε να τον αφήσει να κοιμηθεί για λίγο, μα μόλις εκείνη θα έβλεπε τον δράκοντα να πλησιάζει, να τον ξυπνήσει αμέσως, για να παλέψει αυτός μαζί του.
Σε λίγη ώρα, τα βουνά άρχισαν να σείονται. Το θηρίο, με φοβερούς βρυχηθμούς, αναδυόταν σιγά – σιγά απ’ το πηγάδι.
Η αρχοντοπούλα ξύπνησε τον καβαλάρη κι εκείνος με μιας, όρμησε πάνω στο δράκοντα. Τον χτύπησε τρεις φορές με το κοντάρι του στο λαιμό και τον σκότωσε. Απορημένη και με δάκρυα στα μάτια η αρχοντοπούλα τον ρώτησε:
«-Νέε, πες μου τ’ όνομά σου και εις ποίον τόπον μένεις, χά¬ρισμα απ’ τον πατέρα μου γρήγορα να προσμένεις».
«-Γεώργιος ονομάζομαι κι από τη Λύδα είμαι, χιλίαρχος τ’ αξίωμα και βαφτισμένος είμαι. Τρέξε κόρη στο κάστρο σου και πες του του Κυρού σου, το θάμα που έδειξε ο Θεός σήμερον του κορμιού σου. Η κόρη ευθύς χαρούμενη στο κάστρο της πηγαίνει και βρίσκει τους γονείς αυτής, κλαίοντας λυπημένοι».
«-Γονείς μου μη λυπάσθε πια, κι ο Δράκων εσκοτώθει κι εγώ ελευθερώθηκα κι η πόλις μας εσώθη τρέξτε να ίδετε το νιο πώχει μεγάλη χάρη, κάθεται στ’ άσπρο άλογο, Σταυρό ’χει στο κοντάρι…».
Πανευτυχείς οι γονείς έτρεξαν να συναντήσουν το νέο, που έσωσε την κόρη τους. Του έταξαν το θρόνο του βασιλείου τους, μα αυτός τους είπε, πως θα αναχωρήσει. Τους ζήτησε, ωστόσο, να χτίσουν μια εκκλησία αφιερωμένη στο όνομά του, στο όνομα του Αϊ-Γιώργη. Έτσι, τελειώνει η παράδοση, που υπάρχει σε διάφορες πα¬ραλλαγές ή σε παραλλαγές τραγουδιών, που αναφέρονται σ’ αυτό το περιστατικό. Επισημαίνω, πως όλες αυτές οι παραλλαγές, μετά την αποκάλυψη του καβαλάρη πως είναι ο Αϊ-Γιώργης, έχουν έντονο το θρησκευτικό στοιχείο.
Το βασικό μοτίβο της δρακοντοκτονίας, ωστόσο, παραπέμπει στην αρχαιότητα, στον μύθο του θεού Απόλλωνα, που έρχεται να σκοτώσει τον δράκοντα Πύθωνα ή στον μύθο του Περσέα, που εξοντώνει τον Κηφέα και σώζει την Ανδρομέδα από τον βέβαιο χαμό.
Αντίστοιχα, σε λαϊκά παραμύθια απαντάται συχνά το ίδιο μοτίβο, όπου ο ήρωας έρχεται να παλέψει με τον δράκοντα για να σώσει τη βασιλοπούλα του τόπου.
Με τη γιορτή του Αγίου Γεωργίου (23 Απριλίου), συνδέονται πολλές παραδόσεις, δοξασίες, αλλά και εργασίες.
Σε πολλά μέρη της Ελλάδας τη μέρα αυτή, μαζεύουν τα χαμομήλια.
Στην περιοχή της Πέλλας, την παραμονή της γιορτής κι αφού δύσει ο ήλιος, στόλιζαν τις εξώπορτες του σπιτιού με στεφάνια φτιαγμένα από λουλούδια. Το άλλο πρωί και πριν βγει ο ήλιος, οι άνθρωποι πάνε στα χωράφια και καρφώνουν πράσινα κλαδιά.
Στο Κωσταράζι της Καστοριάς, οι κοπέλες πηγαίνουν στη βρύση να πάρουν νερό κι έπειτα πάνε στα χωράφια και τυλίγονται με πρασινάδες: «Παίρνουν του Μάη τη δροσιά, φέρνουν και Μάη (πρασινάδες) και βάζουν για το καλό στις πόρτες στα παράθυρα».
Στην Αστυπάλαια, την παραμονή της γιορτής, σ’ όλες τις γειτονιές – άναβαν μεγάλες φωτιές με ξύλα, που μάζευαν από τα σπίτια κορίτσια κι αγόρια λίγες μέρες πριν, λέγοντας: «Δώστε μας ένα ξύλο για τον Αγιώργη». Κι όταν άναβε για τα καλά η φωτιά, τότε, όλοι πηδούσαν πάνω απ’ αυτή, λέγοντας: «Να κάψουμε τους ψύλλους μας».
Παρόμοιο έθιμο απαντάται και στη Σύμη.
Σε πολλά μέρη της Ελλάδας οι βοσκοί, στη γιορτή του Αϊ-Γιώργη, τηρούν ακόμη κάποια έθιμα.
Στη Φλώρινα, οι ποιμένες σμίγουν τα κοπάδια τους, μοιράζουν γάλα και κρέας δωρεάν, σ’ όλους τους κατοίκους, γίνεται πανηγύρι, όπου τρώνε όλοι μαζί στην κεντρική πλατεία του χωριού. Ακόμη, για να τιμήσουν τον Άγιο, θυσιάζουν το καλύτερο κριάρι, για λογαριασμό της εκκλησίας.
Στο χωριό Άση Γωνιά του Ψηλορείτη, οι βοσκοί οδηγούν τα πρόβατά τους κοντά στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου του Γαλατά. Είναι η κεντρική εκκλησία στην πλατεία του χωριού. Αφού ευλογήσει τα ζώα ο παπάς, τα αρμέγουν και μοιράζουν το γάλα αυτό στους προσκυνητές, για να ακολουθήσει μετά η κοινή τράπεζα, με τα ψητά αρνιά.
Στον Πόντο, πρόσφεραν κριάρια, που τα πουλούσαν για λογαριασμό της εκκλησίας.
Στη Θεσσαλία, αναβιώνει το έθιμο των μαντηλιών στο ερειπωμένο μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου του «Μαντηλά» στο Καστράκι Καλαμπάκας. Κάτοικοι του χωριού, της περιοχής, αλλά και επισκέπτες από όλη την Ελλάδα τιμούν τον Άγιο προσφέροντας ένα μαντήλι και παίρνουν ένα κομμάτι από αυτά που κατεβάζουν ορειβάτες και όσοι καταφέρνουν να ανέβουν στο ερειπωμένο μοναστήρι.
Ένα άλλο έθιμο, είναι το έθιμο της κούνιας. Σε πολλά μέρη κάνουν κούνιες, όπως στη Φλώρινα και στη Ζαγορά, όπου καθένας κουνιέται τουλάχιστον τρεις φορές και λέει: «Εγώ στο χωριό και τα φίδια στο βουνό».
Τα διάφορα έθιμα, που απαντώνται και που έχουν σχέση με τη γιορτή του Αγίου Γεωργίου, συχνά παραπέμπουν σε γιορτές της άνοιξης. Θα λέγαμε, πως κάποια απ’ αυτά κρατούν το γονιμικό τους χαρακτήρα για τη βλάστηση της γης. «Η γιορτή του Αγίου Γεωργίου», γράφει ο Γ.Α. Μέγας, «καθώς συμπίπτει με την επο¬χή, που η φύση στην Ελλάδα λουλουδίζει, θεωρείται και η αρχή του καλοκαιριού. Παρουσιάζει, λοιπόν, πολλές ομοιότητες με τις άλλες ανοιξιάτικες γιορτές και κυρίως με τη γιορτή της Πρωτομαγιάς, την κατ’ εξοχήν λαϊκή γιορτή της άνοιξης».