Πολιτισμός

Από τη γη των Μαγνήτων στη χώρα της επαγγελίας

 

Του
Αλέξανδρου Γ. Καπανιάρη*

Τα δυο μέρη του αφιερώματος που αφορούν στην υπερπόντια μετανάστευση των Μαγνησιωτών προς την Αμερική αποτελούν μέρος της δημοσιευμένης έρευνας σε επιστημονικά περιοδικά με τίτλο «Αρχειακή εθνογραφία με την οπτική των νέων τεχνολογιών: Από τη γη των Μαγνήτων στη χώρα της επαγγελίας – Ακολουθώντας την υπερπόντια μετανάστευση προς τις ΗΠΑ από το τέλος του 19ου αιώνα έως σήμερα». Η έρευνα εστιάζει εκτός από την καταγραφή και την ψηφιοποίηση πολύτιμου υλικού, στη μελέτη, ερμηνεία και την ανάδειξη της ιστορίας μετανάστευσης, ως πολιτισμικού, οικονομικού και κοινωνικού φαινομένου, των Μαγνησιωτών προς τις ΗΠΑ στο τέλος του 19ου αιώνα έως σήμερα. Υλοποιήθηκε από τον υπογράφοντα ως ερευνητικό έργο με την ιδιότητα του επισκέπτη ερευνητή (Visiting Research Fellow) στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου την περίοδο 2021-22. Στην έρευνα αναζητήθηκαν και μελετήθηκαν ανθρώπινες ιστορίες μετανάστευσης, σημαντικές βιογραφίες προσώπων που δραστηριοποιήθηκαν στην Αμερική (οικονομικοί μετανάστες), ενώ παράλληλα διερευνήθηκε το πολιτικό, το κοινωνικό και το οικονομικό πλαίσιο της εποχής που συνδέεται με τους/τις Μαγνησιώτες/τισσες οικονομικούς μετανάστες στην Αμερική (Kapaniaris, 2022).
Μετά το πρώτο μέρος του αφιερώματος που αφορούσε στην υπερπόντια μετανάστευση στην Αμερική, εστιασμένο στην περίπτωση των συνέταιρων ξενοδόχων Δ. Πολυμέρη και Α. Ρίγγα από το Πήλιο, σήμερα στο δεύτερο μέρος παρουσιάζεται ένα εξίσου ενδιαφέρον θέμα με τίτλο «Ακολουθώντας την υπερπόντια μετανάστευση προς τις ΗΠΑ: Χρέη, τοκογλύφοι και ιστορίες προικοδοσίας μέσα από την αλληλογραφία κατοίκων της Αργαλαστής Πηλίου».

Μέρος Β’

Ακολουθώντας την υπερπόντια
μετανάστευση προς τις ΗΠΑ:
Χρέη, τοκογλύφοι και ιστορίες
προικοδοσίας μέσα
από την αλληλογραφία
κατοίκων της Αργαλαστής Πηλίου

Οι συγγραφείς των γραμμάτων της μετανάστευσης
Οι συγγραφείς των γραμμάτων της μετανάστευσης στην Αμερική, είναι νέοι αγρότες από την περιοχή της Αργαλαστής Πηλίου, κάποιοι από τους οποίους δεν είχαν ολοκληρώσει ούτε το δημοτικό σχολείο. Κάποιοι από αυτούς έχουν προβλήματα στη γραφή (ορθογραφικά και συντακτικά λάθη), γεγονός με το οποίο ήρθαν αντιμέτωποι για πρώτη φορά, όταν αναγκάστηκαν να αποστείλουν γράμματα από την ξενιτιά, όπου και βρέθηκαν ως οικονομικοί μετανάστες στη γη της επαγγελίας. Τα γράμματα της μετανάστευσης από τα οποία παραθέτουμε κάποια αποσπάσματα, είχαν σταλεί από την Αμερική στην Αργαλαστή. Συγγραφείς ήταν ο Γιάννης Βαΐτσης, ο Άγγελος Χατζάκος και ο Δημήτρης Καραδήμητρος, με καταγωγή από την Αργαλαστή.
Τα γράμματα των μεταναστών από την Αργαλαστή Πηλίου ξεκινούν όλα με αναφορές στην υγεία των προσώπων στους οποίους απευθύνονται (πατέρα, μητέρα, αδερφή, αδερφός, μεσάζοντες σε συνεννοήσεις, κ.ά). Παραθέτουμε ενδεικτικά κάποιες από τις εκφράσεις που έχουν καταγραφεί σ’ αυτή την κατηγορία:
«Σεβαστή μου γονείς,
Πρότον έρχομαι να εροτήσο δια την καλήν σας υγίαν και δεύτερον εάν εροτάς και δια εμάς καλώς ύμεθα από υγίαν» [Γιάννης Βαΐτσης, 17/2/1908].
«Σεβαστή μου γονείς υγιής και υγίαν ποθώ και δια εμάς» [Γιάννης Βαΐτσης, 11/4/1908] .
«Αγαπητέ Δημήτριε χαίρε
Ειδον την επιστολήν σας και χάρηκαν δια την καλήν υγίαν σας. εγώ υγιαίνω όπερ επιθυμώ να συμβαίνει εις ημάς» [Μ.Γ. Καραδήμητρος, 11/02/1904].

Η αναμονή για αποστολή γράμματος και τα σχετικά παράπονα
Στα γράμματα των κατοίκων της Αργαλαστής, αλλά και των μεταναστών στην Αμερική, πολλές φορές υπάρχουν παράπονα και αναμονή για το επόμενο νέο γράμμα. Όταν τα γράμματα αυτά αργούν να φτάσουν στον προορισμό τους, η αναμονή γίνεται αβάσταχτη. Τα παράπονα υπάρχουν και από τις δυο πλευρές (Αργαλαστή και Αμερική). Ωστόσο, όταν το γράμμα φθάνει στον παραλήπτη του η χαρά είναι μεγάλη. Τα γράμματα ενισχύουν τους δεσμούς που δεν κόβονται. Παραθέτουμε ενδεικτικά κάποιες από τις εκφράσεις που έχουν καταγραφεί σ’ αυτή την κατηγορία:
«Προ ημερόν σας έστειλον μιαν επιταγήν με 16 λίρας τας οποίας σας είχον γράψη δια να με απαντήσετε και βλέπο ότι δεν προκάνο δια να σας απαντήσο» [Γιάννης Βαΐτσης, 17/2/1908].
«Από τις 16 Σεπτεμβρίου επιστολίν σας έλαβον και ευχαριστήθη πολύ δια την υγίαν σας» [Γιάννης Βαΐτσης, 18/10/1907].
«Πάλιν καιρόν έχω να λάβω την ποθητήν σου επιστολήν και εντεναχαρίθην πάλι όπως μάθω τα της υγείας σου» [Γιάννης Βαΐτσης, 12/5/1921].
«Σας είχον στείλει επιστολήν και απάντησιν δεν έλαβον σήμερον δε πάλιν σας γράφω δια να μάθω αν και τίποτε το σοβαρόν τουλάχιστον τα της υγείας σας το οποίον πάντοτε εύχομαι να είσθε καλά» [Γιάννης Βαΐτσης, 12/5/1921].

Το πρόβλημα της γραφής (αναλφαβητισμός) πρόβλημα στην επικοινωνία
Στα γράμματα των κατοίκων της Αργαλαστής, αλλά και των μεταναστών από την Αμερική, καταγράφεται το πρόβλημα της γραφής (αναλφαβητισμός). Όπως είχε προαναφερθεί, πολλοί δεν είχαν ολοκληρώσει το δημοτικό σχολείο, κάποιοι είχαν ολοκληρώσει κάποιες τάξεις και οριακά μπορούσαν να γράφουν ένα γράμμα. Αυτό αποτελούσε ένα πρόβλημα στη μεταξύ τους επικοινωνία, για αυτό και χρησιμοποιούσαν κάποιον γραμματικό (γιατρός, κάποιος συγγενικό πρόσωπο) για να γραφούν αυτά τα γράμματα, ο οποίος είχε κάποια σχέση ή εξοικείωση με την οικογένεια, ώστε να μπορεί να «παρέμβει» στο κείμενο όταν αυτό χρειαζόταν. Ήταν αρκετά δύσκολο να αποκρυπτογραφήσουμε αυτά τα γράμματα, που είχαν πλήθος ορθογραφικών και συντακτικών λαθών. Παραθέτουμε ενδεικτικά κάποιες από τις εκφράσεις που έχουν καταγραφεί σ’ αυτή την κατηγορία:
«Δοξάζω τον θεόν όπου ήμε γερός ο αδερφός μου σχεδόν δεν έχει βγάλει τίποτιε μέχρι τούδε όσον δια να θρέφουμε τιαύτην την τύχη μας. Μου γράφετε δια τον παπά νικόλν, εγώ πατέρα δεν χρεοστό σχεδόν τίποτας δεν ενθυμούμε» [Γιάννης Βαΐτσης, 17/2/1908].
«Φόβο από εμένα εγώ θα έχω την τιμήν μου μέχρη θανάτου και κατόπιν να φροντίσετε όπως μάθετε δια της επιστολής μου καθώς θα μάθετε και προφορικώς από τον αδελφόν μας Δημήτρην ανεχώρησεν σήμερα δια την πατρίδα δια να μην χαθούμε» [Γιάννης Βαΐτσης, 17/2/1908].

Η στενοχώρια για την απουσία από την πατρίδα
Στα γράμματα των κατοίκων της Αργαλαστής, αλλά και των μεταναστών από την Αμερική καταγράφεται συνεχώς η στενοχώρια για την απουσία από την πατρίδα. Αυτό το κενό που αφήνει πίσω του ο μετανάστης μερικές φορές είναι αβάστακτο και συνεχώς αναπολεί την πατρίδα του, του συγγενείς και τους φίλους του χωριού του. Αυτή η οδυνηρή απουσία τόσο για αυτόν που φεύγει, όσο και αυτόν που παραμένει και περιμένει δημιουργεί στέρηση, στεναχώρια, μελαγχολία, πολλές φορές προβληματισμό και κλάμα. Αυτός ο κενός χώρος και η απουσία εκφράζεται με ποικίλους τρόπους. Παραθέτουμε ενδεικτικά κάποιες από τις εκφράσεις που έχουν καταγραφεί σ’ αυτή την κατηγορία:
«Ασπασμούς είς όλους τους πατριότας, συγγενείς και φίλους όσοι εροτούν δια εμέ καθός και εξαδελφός μου και ανεψιός μου με ταύτο το γράμμα να προσφέρεις τα δέοντα ότι είμε καλά και όλοι που ερωτούν σας γλυκοασπάζομαι» [Γιάννης Βαΐτσης, 11/4/1908].
«Δεν βλέπω συγγενή εδώ εις τα ξένα, έναν είχον έφυγε και αυτός, μένω δε πλέον μοναχός μου σας έρημο πουλι, τι να γίνει αδελφή έχω καταδικασθή να μήνω στα ξένα χάρην της κακής τύχης και να προσπαθήσω δια τας αδελφάς» [Άγγελος Χατζάκος, 5/12/1926].

Η αποπληρωμή των χρεών και η προίκα της αδερφής
Στα γράμματα των κατοίκων της Αργαλαστής, αλλά και των μεταναστών από την Αμερική, καταγράφεται συνεχώς η προσπάθεια των μεταναστών να αποπληρώσουν τα χρέη της οικογένειας και να απαλλαγούν από τους τοκογλύφους. Αρκετές φορές οι μετανάστες αποστέλλουν χρήματα, έτσι ώστε να ξαναπάρουν πίσω στην κατοχή τους κτήματα και σπίτια που είχαν υποθηκευτεί ή πωληθεί. Οι Πηλιορείτες αφήνουν τις οικογένειές τους πίσω στην Ελλάδα και μεταναστεύουν στην Αμερική, λόγω χρεών, ενώ κάποιοι έχουν ανύπαντρες αδερφές και φτωχούς συγγενείς. Οι περισσότεροι νιώθουν την υποχρέωση να βοηθήσουν και να αποκαταστήσουν τις αδερφές τους με μετρητά. Συνήθως τα μετρητά, είναι αυτά που μπορεί να προσελκύσουν έναν υποψήφιο γαμπρό. Επίσης, μέριμνα των μεταναστών είναι να βοηθήσουν τους συγγενείς τους, στέλλοντας τα ναύλα για να μεταναστεύσουν και αυτοί. Παραθέτουμε ενδεικτικά κάποιες από τις εκφράσεις που έχουν καταγραφεί σ’ αυτή την κατηγορία:
«Και εάν πατέρα φροντίσετε δια την αδερφήν μας δεν μη λέγης πότε ηλικιόθη και θέλη δια να την ιπανδρεύσομεν εγώ ήμουν πρόθυμος είς όλα και εγώ έφυγον δια να κερδίσω λεπτά, πάλην δια συμφέρον του σπιτιού και αλά δεν ημπορώ δια να έβγο μπροστά στον θεό όπος» [Γιάννης Βαΐτσης, 25/1/1908].

Συμπεράσματα
Τα γράμματα των κατοίκων της Αργαλαστής που μελετήσαμε αφορούν στην περίοδο (1906-1923) στην Αμερική, λόγω οικονομικών δυσχερειών. Η μετανάστευση των κατοίκων της Αργαλαστής, αλλά και του Πηλίου στην Αμερική, πραγματοποιήθηκε αμέσως μετά το πρώτο ρεύμα μετανάστευσης στην Αίγυπτο, όπου κάποιοι απέτυχαν να δραστηριοποιηθούν επιτυχώς. Η μετανάστευση των κατοίκων της Αργαλαστής, αλλά και του Πηλίου στην Αμερική, στηρίχθηκε στα οικογενειακά και τοπικά δίκτυα που δημιουργήθηκαν από τους πρώτους/ες μετανάστες/στριες στην Αμερική (π.χ. συγγενείς, ξαδέρφια, αδέρφια, φίλοι, συντοπίτες). Η μετανάστευση των κατοίκων της Αργαλαστής, αλλά και του Πηλίου στην Αμερική, πραγματοποιείται για να αποπληρώσουν τα χρέη της οικογένειας και να απαλλαγούν από τους τοκογλύφους. Άλλος βασικός λόγος είναι η αποκατάσταση των ανύπαντρων αδερφών, φτωχών συγγενών.
Η τακτοποίηση πάσης φύσεως οικονομικών εκκρεμοτήτων της οικογένειας, αποτελεί πρώτο μέλημα του μετανάστη μόλις ορθοποδήσει στην Αμερική, στέλνοντας χρήματα για να διευθετηθούν εκκρεμότητες με περιουσιακά στοιχεία, συμβόλαια και διάφορα γραφειοκρατικά θέματα.
Οι μετανάστες εργαζόμενοι αρχικά σε σκληρές δουλειές, καταφέρνουν να επιβιώσουν, κερδίζουν χρήματα και βοηθούν συστηματικά τις οικογένειές τους. Στα γράμματα των κατοίκων της Αργαλαστής, αλλά και των μεταναστών από την Αμερική καταγράφεται συνεχώς η στενοχώρια για την απουσία από την πατρίδα. Αυτό το κενό που αφήνει πίσω του ο μετανάστης μερικές φορές είναι αβάστακτο. Ο μετανάστης συνεχώς αναπολεί την πατρίδα, τους συγγενείς και τους φίλους του χωριού του.

Ευχαριστίες
Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλω στον εκπαιδευτικό Γιάννη Κονιόρδο για την παραχώρηση πολύτιμου υλικού που είχε συλλέξει επιμελώς, καθώς και για τις πολύτιμες συμβουλές του κατά τη διάρκεια της έρευνάς μου. Θερμές ευχαριστίες επίσης οφείλω στον Φίλιππο Βαΐτση για την προφορική μαρτυρία που μου παραχώρησε, καθώς και την άδεια φωτογράφησης προσωπικών αντικειμένων του μετανάστη Γιάννη Βαΐτση.

Βιβλιογραφία
-Kapaniaris, A. G. (2022). Social media through mobile devices in the service of archival ethnographic research: The roads & places of Greek (Magnesia) migration to the USA. Advances in Mobile Learning Educational Research, 3(1), 562-569. https://doi.org/10.25082/AMLER.2023.01.004.
-Δούνια, Μ (2002). «Μετανάστευση και μνήμη: Η ανάδυση της μνήμης στην επιστολογραφία, τη φωτογραφία και το φιλμ». Πτυχιακή εργασία, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Ι.Α.Κ.Α.
-Καπανιάρης, Α. (2023). Ακολουθώντας την υπερπόντια μετανάστευση προς τις ΗΠΑ: Χρέη, τοκογλύφοι και ιστορίες προικοδοσίας μέσα από την αλληλογραφία κατοίκων της Αργαλαστής Πηλίου. Πρακτικά Ημερίδας «Γράμματα προς την πατρίδα. Υπερπόντια μετανάστευση και αλληλογραφία». Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, Πολιτιστικός και Λαογραφικός Σύλλογος Βόχας.
-Καπανιάρης, Α. (2023). Ακολουθώντας την υπερπόντια μετανάστευση προς τις ΗΠΑ: Από τη γη των Μαγνήτων στη χώρα της επαγγελίας, για τους συνεταίρους Απόστολο Ρίγγα και Δημήτρη Πολυμέρη. Journal of Culture in Tourism, Αrt and Education, Vol2, Issue 6.
-Τουργέλη, Γ. (2020). Οι Μπρούκληδες. Έλληνες μετανάστες στην Αμερική και μετασχηματισμοί στις κοινότητες καταγωγής 1890-1940. Αθήνα: Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ).

*Ο δρ Αλέξανδρος Καπανιάρης είναι διδάσκων στο Τμήμα Επικοινωνίας και Ψηφιακών Μέσων του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας και διευθυντής της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Τρικάλων.

Προηγούμενο ΆρθροΕπόμενο Άρθρο
Μοιραστείτε το