Τα πρωτοχρονιάτικα έθιμα ιδιαίτερα ανθεκτικά μαρτυρούν την πλούσια ελληνική παράδοση. Το πέρασμα στο νέο έτος συνδέεται με συνήθειες που επιβίωσαν αιώνες τώρα στη συλλογική συνείδηση. Η δρ Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη, τ. διευθύντρια του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών προσεγγίζει με το δικό της τρόπο τα έθιμα της Πρωτοχρονιάς και ανοίγει μία πόρτα στο λαϊκό πολιτισμό μας.
Μία γυναίκα που αφιέρωσε τη ζωή της στη λαογραφική μελέτη και για τέσσερις δεκαετίες, ως ερευνήτρια και διευθύντρια του Κέντρου Λαογραφίας, ερεύνησε με πάθος το λαϊκό βίο των Ελλήνων, έδωσε μία ξεχωριστή ερμηνεία για τα ήθη και έθιμα που παραμένουν «ζωντανά» μέχρι σήμερα, επιχειρώντας με τρόπο απλό και κατανοητό να συνδέσει το παρελθόν με το παρόν της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας, σκιαγραφώντας παράλληλα το μέλλον της λαϊκής παράδοσης υπό τις νέες συνθήκες που διαμορφώνονται τα τελευταία χρόνια.
«Πολλά έθιμα έχουν χάσει την αρχική σημασία τους», τόνισε η διακεκριμένη με ακαδημαϊκές περγαμηνές λαογράφος από την Τσαγκαράδα Πηλίου, για να συμπληρώσει: «Αρκετές από τις συνήθειες που έχουμε την Πρωτοχρονιά, δεν είναι λίγοι που τις τηρούν απλά γιατί έτσι τις βρήκαν, αγνοώντας ωστόσο το πρωταρχικό νόημά τους, που είναι πλούσιο σε συμβολισμούς. Ανάμεσα στα πρωτοχρονιάτικα έθιμα κυριαρχεί η προσπάθεια των ανθρώπων να εξασφαλίσουν μία καλύτερη και ευνοϊκότερη νέα χρονιά. Ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε την κοπή της βασιλόπιτας, το σπάσιμο του ροδιού, το ράντισμα του εσωτερικού των σπιτιών με νερό, τα χαρτοπαίγνια, την τοποθέτηση κόκκων σιταριού στο τζάκι για να προοιωνίσουμε την υγεία μας, στοιχεία που στη σημερινή εποχή αποχρωματίστηκαν από το συμβολικό τους χαρακτήρα, παρότι μιλάμε για πανάρχαιες συνήθειες του λαού μας».
Ωστόσο, η κ. Πολυμέρου-Καμηλάκη εμφανίστηκε αισιόδοξη για το εάν είναι εφικτή η διατήρηση της λαϊκής μας παράδοσης, επισημαίνοντας χαρακτηριστικά: «Οι μελετητές λαογράφοι καταγράφουμε τις παραδόσεις, διασώζοντας και την παραμικρή λεπτομέρεια, αλλά δεν τις επιβάλλουμε. Η προσπάθεια τήρησης των παραδόσεων πηγάζει μέσα από την οικογένεια και το ευρύτερο περιβάλλον, όπως είναι το σχολείο. Το ενθαρρυντικό της όλης υπόθεσης είναι ότι διακρίνεται μία επιστροφή στις ρίζες. Ένα από τα ελάχιστα, ίσως, θετικά που γέννησε η κρίση είναι πως οι άνθρωποι άρχισαν να αποζητούν ένα δίχτυ ασφαλείας και η λαϊκή παράδοση μπορεί να αποτελέσει ένα στέρεο υπόβαθρο πάνω στο οποίο μπορεί κάποιος να πατήσει γερά και να μη γλιστρήσει. Κάθε φορά που προγραμματίζω μία ομιλία σε κάποιο σχολείο ή στο πανεπιστήμιο, μέσα από τη συζήτηση προσπαθώ να εξηγήσω την πραγματική σημασία των εθίμων, ώστε να γίνεται κατανοητό ότι δεν μιλάμε για απλές δεισιδαιμονίες. Μόνο έτσι μπορούμε να διασώσουμε την ελληνική λαϊκή παράδοση και να τη μεταδώσουμε στις επόμενες γενιές, εμπλουτίζοντας τις εμπειρικές μας γνώσεις με την τεχνολογική εξέλιξη, ώστε αυτό το κομμάτι να παραμείνει συνεκτικό στοιχείο της σύγχρονης κοινωνίας. Ο λαϊκός πολιτισμός ως υλική και άυλη πολιτιστική κληρονομιά μπορεί πέρα από την αξία της να αποτελέσει με την αξιοποίησή της μοχλό προόδου και ανάπτυξης».