Του Παντελή Προμπονά*
Ένας καλός μου φίλος δημοσιογράφος από τη Μυτιλήνη, ο Στρατής Μπαλάσκας, καταπληκτικός γραφιάς και εμβριθής γνώστης της ιστορίας του τόπου του, με κάλεσε ανήμερα της γιορτής του Αγίου Βαλεντίνου να πάω μαζί του στην Καθολική Εκκλησία του νησιού για τη Θεία Λειτουργία και τη συνακόλουθη λιτανεία των Ιερών Λειψάνων του Αγίου. Την ύπαρξη τους μάλιστα είχε δημοσιοποιήσει ο ίδιος με ένα ρεπορτάζ, δέκα χρόνια πριν, που είχε φτάσει μέχρι το εξώφυλλο της Ελευθεροτυπίας (διαβάστε σχετικά: «Ο Άγιος Βαλεντίνος και η «άλλη» Μυτιλήνη», 14.2.19, stonisi.gr). Εγώ βρίσκομαι στη Λέσβο για επιτόπια έρευνα οπότε αποδέχομαι με χαρά αυτό το αν μη τι άλλο πρωτότυπο ραντεβού. Βαδίζουμε παρέα για το κέντρο της πόλης και τον Καθολικό Ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου που βρίσκεται στην οδό Ερμού.
Μετά την καγκελόπορτα της εισόδου η εκκλησία βρίσκεται στην άκρη μιας εσωτερικής αυλής παλαιού μοναστηριού. Μέλη φιλαρμονικής πηγαινοέρχονται, μια χορωδία στον εξώστη του ναού ψάλλει, το εθνολογικό μωσαϊκό του ποιμνίου εντυπωσιακό, αρκετοί πρόσφυγες και μετανάστες, μέλη της πολύ μικρής καθολικής κοινότητας του νησιού καθώς και κάμποσοι κεντροευρωπαίοι που εργάζονται στο νησί πιθανώς σε ΜΚΟ ή υπηρεσίες που ασχολούνται με το προσφυγικό. Η Θεία Λειτουργία ολόκληρη στα νέα ελληνικά, αρκετά οικεία στα μάτια μου, λιγοστά μέρη της και στα γαλλικά, γλώσσα που μιλούν δεκάδες αφρικανοί πρόσφυγες που κατάγονται από χώρες που υπήρξαν γαλλικές αποικίες. Από το κήρυγμα του καθολικού
Επισκόπου κρατάω δύο σημεία: Τη μνεία σε ένα εννιάχρονο κορίτσι που εκείνες τις ώρες αγνοούνταν από ναυάγιο στο ταραγμένο Αιγαίο στην προσπάθεια να διασχίσει τα σύνορα με την οικογένειά της και την ενωτική εκκλησιαστική αναφορά με ειδική μνεία στην κοινή παρουσία στη Λέσβο του Οικουμενικού Πατριάρχη και του Πάπα, τρία χρόνια πριν.
Αυτό το απόγευμα κατάφερα να «κλέψω» τη φωτογραφία που βλέπετε στο κείμενο. Μετά το πέρας και της λιτανείας, λίγο πριν οι πρόσφυγες φιλευτούν κι αναχωρήσουν για το κέντρο διαμονής τους, μπροστά στα λείψανα του Αγίου Βαλεντίνου. Ξέρετε ο συγκεκριμένος Άγιος παρότι ζει και μαρτυρεί τον 3ο αιώνα (αιώνες πριν το σχίσμα δηλαδή) έχει πολύ συγκεχυμένο βίο και στη μεν Ορθόδοξη Εκκλησία δεν υπάρχει στο εορτολόγιο στη δε Ρωμαιοκαθολική έχει υποβιβαστεί σε απλή τοπική γιορτή. Η κοινωνική του διείσδυση οφείλεται αφενός στην αποδοχή του στα υπόλοιπα χριστιανικά δόγματα της κεντρικής Ευρώπης και αφετέρου στη σύνδεση του με τη νέα κουλτούρα του έρωτα στον ύστερο Μεσαίωνα. Την πρώτη γραπτή αναφορά του ως Αγίου τη συναντάμε το 1382 στο ποίημα Το Κοινοβούλιο των Πτηνών (Parlement of Foules) του Τζέφρι Τσόσερ.
Τη στιγμή που έβγαζα τη φωτογραφία μου σκεφτόμουν την πολυσημία της, τις διαφορετικές ιστορίες που συναντιούνται σε αυτή, τις συγκυρίες που αποτυπώνει, τα στερεότυπα που προκαλεί, τις χρονικότητες επίσης. Πόσα όρια και σύνορα να έχει διαβεί ένας άνθρωπος για να φτάσει να τηλεφωνεί από την ασφάλεια της εκκλησίας; Με τι ελπίδες ενδύει την παρουσία του εκεί, τι να προσεύχεται άραγε και σε ποια γλώσσα; Πόσοι ακόμη θα μπορούσαν να βρίσκονται στη θέση του αλλά δεν ήταν από τους «τυχερούς» του ταξιδιού; Τι επιφυλάσσουν οι νόμοι των ανθρώπων για αυτόν και τι οι νόμοι του Θεού; Σε τι βραδιά να επέστρεψε μετά από αυτό το απόγευμα κι αλήθεια πως να γιόρτασε τη μέρα των ερωτευμένων;
Ανήμερα του Αγίου Βαλεντίνου ζω μια παράταιρη εμπειρία, εμβάπτιση στην ετερότητα: Στη θρησκευτική, την εθνοτική, τη φυλετική. Και προσπαθώ να συντάξω τα συναισθήματά μου στο χαρτί που αναπόδραστα μπλέκονται με πιο έλλογες σκέψεις. Βλέπετε δε θέλω να βλέπω μέσα από τον φακό μου υποκείμενα φιλανθρωπίας που επιζητούν τον οίκτο μου, δε θέλω να αναπαράγω κατασκευασμένα δίπολα μεταξύ ασφαλών και επισφαλών ζωών, άλλωστε δεν είναι αυτή η πραγματικότητά μου. Τραυματισμένη, χρεωμένη, συχνά μοναχική η ζωή μας συναντάει τον Άλλο με τα δικά του πάθη εγγεγραμμένα στο σώμα του, τη στιγμή εκείνη μπορείς να σταθείς σε όσα σε χωρίζουν ή να ανασυνθέσεις τις κομματιασμένες εμπειρίες σε μια νέα μορφή βίου που θα περιλαμβάνει τις διαδρομές και των δύο.
Κι αποφάσισα να σας γράψω για όλα τα παραπάνω διότι συναρτώνται με την προσωπική στάση της καθεμιάς και του καθενός από εμάς σε θέματα που προκύπτουν στην καθημερινή ζωή. Εκπαιδευόμαστε μέσα από σκληρές πολιτισμικές ιεραρχήσεις να πειθαρχούμε τα συναισθήματα μας, να τα περιορίζουμε, να τα εκδηλώνουμε κάτω από συγκεκριμένες νόρμες, να τα διαμοιράζουμε εκεί που πρέπει. Πρέπει να συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Με όπλο την εμπειρία εκείνης της ημέρας, ανήμερα Αγίου Βαλεντίνου, πενθώ σήμερα τον Εμπουκά, τον Νιγηριανό πατέρα δύο παιδιών που έχασε τη ζωή του στο Αστυνομικό Τμήμα Ομονοίας, θέλω η τύχη του να βρει απαντήσεις στον δρόμο της δικαιοσύνης. Θα μπορούσε εύκολα να είναι ο πρωταγωνιστής της φωτογραφίας. Μπορεί και να είναι. Και η συγκεκριμένη φωτογραφία δεν έχει μόνο έναν πρωταγωνιστή.