ΤΟΥ ΚΥΡΙΑΚΟΥ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ
Εγώ πια δεν του ανήκω
Και πρέπει μονάχη να είμαι
Εγώ η Άνθρωπος
Ζωή Καρέλλη
Την Τετάρτη στις 14 του Δεκέμβρη παρουσιάζεται το εξαιρετικά δουλεμένο ψυχογράφημα του συντοπίτη μας Κώστα Ακρίβου, που είναι μια «εσωτερική» δραματική αυτοαφήγηση της Τρωαδίτισσας Ανδρομάχης.
Ο τίτλος του βιβλίου και φυσικά ο συγγραφέας θέλησαν την Ανδρομάχη για συγκεκριμένους λόγους με ωμέγα.
Η Ανδρωμάχη του Ακρίβου παρουσιάστηκε στις 21 του Νοέμβρη στον ΙΑΝΟ, και είχε ομιλητές τη Βολιώτισσα κριτικό και φιλόλογο Ζωή Μπέλα, την επίσης κριτικό λογοτεχνίας Μαρία Στασινοπούλου, τον Κωστή Παπαϊωάννου, με τη συγγραφέα Ζυράννα Ζατέλη, να διαβάζει αποσπάσματα της Ανδρωμάχης.
*
Άνερ απ’ αιώνος νέος ώλεο, καδ δε με χήρην/ λείπεις εν μεγάροισι… (Έχεις χαθεί στα νιάτα σου, άντρα μου και στο σπίτι/ χήρα μ’ αφήνεις)… Ω725
Με τα λιτά τούτα λόγια της τελευταίας ραψωδίας του Ομήρου αρχίζει ο θρήνος της Ανδρομάχης.
Ο Ακρίβος τα παίρνει και τα γονιμοποιεί εκπονώντας έναν ιδιότυπο προσωπικό θρήνο της ηρωίδας σφυροκοπώντας ταυτόχρονα πλήθος μυθικά πρόσωπα που χάλκεψαν τη ζωή της.
Η Ανδρωμάχη του Ακρίβου πραγματεύεται τη ζωή και τις ψυχικές ταλαντώσεις της συζύγου του θρυλικού ήρωα της Τροίας.
Κόρη του βασιλιά της Κιλικίας Ηετίωνα, αφοσιωμένη σύζυγος του Έκτορα και μητέρα του γιου τους Αστυάνακτα, η Ανδρομάχη, χάνει όλους τους δικούς της, με την καταστροφή του Ιλίου και αιχμαλωτίζεται από τους νικητές Αχαιούς, για να καταλήξει ζωντανό πτώμα στη Φθία, υποχείριο λάφυρο του γιου του Αχιλλέα, Νεοπτόλεμου.
Μετά τον θάνατο του τελευταίου καταφέρνει και διαφεύγει στην Ήπειρο με τα παιδιά που απέκτησε από τον Νεοπτόλεμο, ενώ στη συνέχεια παντρεύεται τον αδελφό του Έκτορα, Έλενο.
Ύστερα από χρόνια επιστρέφει στην Ασία και συγκεκριμένα στην Πέργαμο, με τον γιο της που φέρει το ίδιο όνομα: Πέργαμος.
*
Όλη της η ζωή είναι στα ξένα χέρια. Που δεν δείχνουν γι αυτήν κανέναν οίκτο.
Πώς θα μπορούσε να διαχειριστεί τέτοιο θέμα ένας συγγραφέας;
Με την Ανδρομάχη έχουν καταπιαστεί, εκτός από τον Όμηρο, ο Ευριπίδης στα έργα του «Τρωάδες» και «Ανδρομάχη», καθώς και ο Γάλλος ποιητής Ρακίνας, στα 1667.
Ο Ρακίνας είναι ο πρώτος που καταπιάνεται με την υπερηφάνεια μιας γυναίκας, βασιλικής καταγωγής που θεωρείται απλό λάφυρο πολέμου.
Ο Ακρίβος ξαναπιάνει το θέμα και μπαίνει σε λεπτομέρειες. Ανάγει τη συμπεριφορά της γυναίκας δούλης σε ψυχρότητα και αδιαφορία για τον περίγυρό της. Μιλάει με απέχθεια και δυσφορία για τον Νεοπτόλεμο, τον γιο του μισητού εχθρού της.
Ο Ακρίβος με την Ανδρομάχη του μπαίνει σε πολύ βαθύτερα στρώματα ψυχικής διεργασίας, απ’ ό,τι όλοι αυτοί που αναμασούν την αποκλίνουσα συμπεριφορά της ηρωίδας.
Είναι μαζί της ή την αφήνει να σκιαγραφήσει τον εαυτό της ως έρμαιο δουλικό;
Είναι μια έξυπνη γυναίκα που έχει παιδεία, αλλά βρίσκεται σε αδιέξοδο.
Ο τρόπος γραφής του Ακρίβου παραπέμπει σε άλλην εποχή από της Ανδρομάχης – μπορεί και στη δική του – δείχνει τις επιλογές που έχει να διαλέξει μια γυναίκα, μόνη, σε ξένο τόπο. Εντέλει ο συγγραφέας ανάγει την ηρωίδα του σε μοναδικό σύμβολο ελευθερίας και αυταπάρνησης.
*
Το έργο του Ακρίβου δεν είναι πειραματικό. Αφηγηματικό είναι και άκρως δραματικό, με προεκτάσεις ψυχογραφικής περιπέτειας. Η προσέγγιση του ήθους, του χαρακτήρα και της ψυχοσύνθεσης της ηρωίδας που επιχειρεί ο συγγραφέας είναι αναμενόμενη. Διεξέρχεται πιεστικές καταστάσεις, που αφήνουν το αποτύπωμά τους σε κάθε παράγραφο του έργου.
Ο Ακρίβος εγκαταλείπει το ξηρό ιστορικό ύφος των αφηγητών και ανασκάπτει το υπέδαφος του ηθικού αντιδραστήρα της ηρωίδας, για να ανακατώσει τελικά τα δραματικά γεγονότα με τις υποκείμενες ψυχικές επιπτώσεις.
*
Πιστεύω πως ο Ακρίβος συνέλαβε και αξιοποίησε έναν ιδιότυπο θρήνο, ο οποίος αξίζει τη δραματική μετατροπή του στο θέατρο.
Αλλά πρώτιστα ανακύπτει το ζήτημα γιατί χρησιμοποίησε ως θεματική πρωταγωνίστρια ένα πρόσωπο του γυναικείου τρωικού κύκλου που δεν ήταν ηρωικό, αλλά άτομο ήσσονος δραματουργικής υπόστασης και σημασίας;
Κατέβηκε δυο σκάλες παρακάτω από το ηρωικό υπόβαθρο για να σφυρηλατήσει ένα χαρακτήρα αντιηρωικό σαν της Ανδρομάχης.
Αλλά ο χαρακτήρας αυτός αντιστοιχεί σε ενεργητικότερο ρόλο, παρότι υποτονικός, σε σχέση με του Πρίαμου, φερ’ ειπείν, ή του Έκτορα και της Ελένης.
Αλλά η δυσκολία έγκειται στο ανάπτυγμα αυτού του χαρακτήρα, της Ανδρομάχης και στην περιγραφή του θρήνου της.
Πιστεύω λοιπόν καταρχήν ότι ο Ακρίβος θέλησε να πιάσει τον ταύρο – κι ας είναι θηλυκός ο ταύρος – από τα κέρατα. Γιατί τα κέρατα αυτά έχουν τη δική τους εσωτερική αξία και υπόσταση, περισσότερο απ’ ό,τι οι διάσημοι για τον ηρωισμό, την ενεργητικότητα και την πρωτοτυπία τους σύντροφοι, ήρωες ή συγγενείς της…
Ο Ακρίβος, γράφοντας, συνομιλεί με το αρνητικό της ηρωίδας του που είναι πιο ενδιαφέρον και πιο πλαστικό από το οποιοδήποτε θετικό της, αφού μέσω αυτού καταφέρνει να ζωγραφίσει τα ανθρώπινα πάθη και τις ψυχικές ιδιοπλασίες που «τρέχουν». Και τρέχουν περισσότερο στη συνείδηση του αναγνώστη, εκείνου δηλαδή, o oποίος συγκινείται, υποφέρει και ψευδαισθάνεται, βλέποντας να υποφέρουν οι άλλοι, με τέτοιο βίαιο τρόπο ώστε ο ίδιος να αίρεται πάνω από την τυφλή δράση της ειμαρμένης.
*
Ο Ακρίβος με την «Ανδρωμάχη» του υφαίνει έναν ιδιότυπο σύγχρονο σπαραχτικό θρήνο, μέσα από τον συντριπτικό σπαραγμό της ηρωίδας. Τη βάζει να θρηνεί μοιρολογώντας το άδικο της μοίρας της.
Έτσι λοιπόν ο συγγραφέας γίνεται ένας μανιακός φωτογράφος της ζωικής λεπτομέρειας, φωτίζει με τον φακό του τις αποχρώσεις του ψυχικού πόνου της Ανδρομάχης και δίνει σάρκα και οστά στη συντριβή της.
Η Ανδρομάχη που μαθαίνει το χαμό του Έκτορα κρατώντας τον γιο της στην αγκαλιά, έφτανε και περίσσευε για να βαρύνει το άχθος και το ύφος του θρήνου της πληγωμένης γυναίκας.
Αλλά από κει και μετά; Ο ποιητής που την ανέδειξε την εγκαταλείπει στην αφάνεια της τύχης. Εκεί ακριβώς αναλαμβάνει ο Ακρίβος για να δώσει μαθήματα ψυχικής γεωγραφίας του πόνου, της συντριβής και του σπαραγμού αυτής της γυναίκας.
*
Η Ανδρομάχη του Ακρίβου θρηνεί και σπαράζει για να δείξει τον ύψιστο βαθμό της συντριπτικής της ήττας σε μια κοινωνία που την εξολοθρεύει.
Ο θρήνος της εξατομικεύεται. Και διαβαθμίζεται ανάλογα με τις περιπέτειες που θα της τύχουν. Στο έργο του Ακρίβου η Ανδρομάχη γίνεται εξομολογητική, σφιχτοδεμένη κι αλύγιστη. Ανεβαίνει αργά αργά τις δραματικές σκάλες για να γκρεμοτσακιστεί. Υποτάσσεται στην τυφλή δύναμη της ειμαρμένης και παραδίνεται στην τραγική νομοτέλεια της καταστροφής.
*
Είναι στη φύση της γυναίκας να δείχνει υποταγή στη μοίρα και στα αναπόφευκτα. Η Ανδρομάχη υποτάχθηκε αλλά δεν υπέκυψε.
Η Ανδρομάχη του Ακρίβου πάλεψε με πολλά στοιχειά – αρσενικά τα περισσότερα – και ουσιαστικά τα νίκησε.
Η Ανδρομάχη με τις πολλές μάχες…
Και τους πολλούς άνδρες…
Η Ανδρωμάχη…
Ένα βιβλίο – επιτομή της γυναικείας ψυχοσύνθεσης, όταν η τελευταία βάλλεται από παντού.