Της Θεοδώρας Γεωργατζή*
Μέσα στη ζοφερή πραγματικότητα της εξουθένωσης από την πανδημία, της αγριότητας του πολέμου, της ανασφάλειας της ενεργειακής κρίσης, σαν βόμβα έσκασε στ’ αυτιά μας και κυρίως στην ψυχή μας η είδηση του κατ’ επανάληψη βιασμού ενός 12 χρονου παιδιού από έναν «ευυπόληπτο» πολίτη και την… «πελατεία» του, με την ανοχή – συναίνεση της μητέρας. Κι ένα νέο ράπισμα ήρθε με την είδηση της αυτοχειρίας ενός 12 χρονου, επίσης, παιδιού σε γειτονική μας πόλη, που πιθανολογείται πως θυσίασε τη ζωή του, συμμετέχοντας σε διαδικτυακά challenges.
Και αναρωτιέται κανείς πού χάθηκε η εποχή της αθωότητας, πού είναι κρυμμένη η παιδικότητα…
Τα παιδιά σήμερα διανύουν με ιλιγγιώδη ταχύτητα το φάσμα από τη νηπιακή ηλικία στην εφηβεία και μετατρέπονται βίαια σε ενήλικες εγκλωβισμένους στα άγουρα σώματά τους. Οι αρχετυπικές έννοιες της μητέρας που φροντίζει και του πατέρα που προστατεύει έχουν ξεθωριάσει και τα παιδιά πολλές φορές μπαίνουν σε μια τροχιά αυτόματης και μοναχικής ανάπτυξης, με συντροφιά το κινητό τους και τον υπολογιστή τους.
Ποιο είναι, λοιπόν, το πλαίσιο ασφαλείας που θα επιτρέψει στα παιδιά μας να ζήσουν φυσιολογικά τα στάδια της ανάπτυξής τους, να μην χάσουν την παιδικότητά τους και να εξελιχθούν ομαλά σε ενήλικες που θα σέβονται τον εαυτό τους και θα ξέρουν να αγαπούν και να αγαπιούνται;
Πρωταρχικό ρόλο παίζουν τα όρια. Τα όρια δεν είναι ταυτόσημα με την αυταρχική επιβολή. Το παιδί πρέπει από νωρίς – πάντα ανάλογα με την αναπτυξιακή του φάση- να μάθει πως υπάρχουν κανόνες και πως δεν μπορεί να ικανοποιούνται όλες του οι επιθυμίες. Με υπομονή και σταθερότητα οι γονείς πρέπει να εξηγούν την ανάγκη των ορίων, για να αντιληφθούν τα παιδιά την αξία τους. Το παιδί αποκτά, έτσι, αυτορρύθμιση, υπομονή, προσαρμοστικότητα και αντοχή στη ματαίωση, η οποία είναι μέρος της ζωής μας.
Εξίσου σημαντική είναι η εκπαίδευση στην επικοινωνία. Οι γονείς θα πρέπει να χτίσουν ένα κανάλι αδιάκοπης επικοινωνίας με τα παιδιά τους, ούτως ώστε κάθε σκέψη και κάθε συναίσθημα να μεταφέρεται άφοβα από τη μια πλευρά στην άλλη, χωρίς τον φόβο της κριτικής, της απόρριψης και, κατ’ επέκταση, της σύγκρουσης. Έτσι, το σπίτι λειτουργεί ως ένας χώρος έκφρασης, αποφόρτισης και ενδυνάμωσης. Αυτό είναι συναισθηματική ασφάλεια.
Καθόλου αμελητέα δεν είναι η αξία του παιχνιδιού και της φυσικής δραστηριότητας. Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (1991) αναφέρεται στο παιχνίδι ως «καθολικό και αναπαλλοτρίωτο δικαίωμα της παιδικής ηλικίας». Μεταξύ άλλων, μέσα από το παιχνίδι τα παιδιά κοινωνικοποιούνται, μαθαίνουν την ομαδικότητα, μαθαίνουν να μοιράζονται, να εξερευνούν, να αντιμετωπίζουν τις φοβίες τους και να ρυθμίζουν το συναίσθημά τους. Θα πρέπει, λοιπόν, οι γονείς να δίνουν χρόνο και χώρο στους εαυτούς τους και στα παιδιά τους για το πολύτιμο παιχνίδι. Και επειδή στις μέρες μας το φυσικό παιχνίδι τείνει να αντικατασταθεί πλήρως από το διαδικτυακό, που καθηλώνει τα παιδιά σε μία καρέκλα και τα μετατρέπει σε άβουλους χειριστές, τεράστια προσοχή πρέπει να δίνεται στην πρόσβαση των παιδιών στο διαδίκτυο, ποσοτικά, αλλά και σε επίπεδο περιεχομένου. Δυστυχώς, οι ασφαλιστικές δικλείδες μπορούν να μπουν μόνο από τους γονείς σε έναν χαοτικό κόσμο, όπως αυτός του διαδικτύου.
Άξονας υγιούς εξέλιξης είναι, επίσης, και η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση. Οι γονείς πρέπει να μιλούν ανοιχτά στο παιδί τους -σύμφωνα με το αναπτυξιακό στάδιό του- για το σώμα, τις λειτουργίες του και τις ανάγκες του, για να το βοηθήσουν, έτσι, να κατανοήσει πως η διαχείριση του σώματός του ανήκει αποκλειστικά στο ίδιο και κάθε απόπειρα αντικειμενοποίησής του και κακόβουλης κίνησης τρίτου θα πρέπει αμέσως να επικοινωνείται στους γονείς ή άλλο άτομο εμπιστοσύνης.
Τέλος, επισημαίνεται η αξία της πρόληψης. Αν οι γονείς παρατηρήσουν αλλαγές στη συμπεριφορά ή το συναίσθημα του παιδιού τους, έστω και αποχρώσες, θα πρέπει να διερευνήσουν τα πιθανά αίτια και, αν η επίλυση ενός προβλήματος είναι πέρα από τις δυνάμεις τους, να απευθυνθούν άμεσα σε ειδικούς (π.χ. στη δίωξη ηλεκτρονικού εγκλήματος σε περίπτωση διαδικτυακού εκφοβισμού, στους αρμοδίους του σχολείου για ενδοσχολικό εκφοβισμό και φυσικά σε ειδικούς της ψυχικής υγείας).
Όλα τα άνωθεν είναι γενικές οδηγίες προς τους ναυτιλομένους γονείς. Η καλύτερη πυξίδα, όμως, είναι αυτή της αγάπης, που άνευ όρων, απλόχερα και αδιάκοπα θα πρέπει να δίνεται στα παιδιά. Η αγκαλιά, το χάδι, το χαμόγελο, η επιβράβευση οχυρώνουν το παιδί και δεν το αφήνουν να ψάχνει υποκατάστατα γονεϊκής αγάπης αλλού και, κυρίως, στο διαδίκτυο. Ο άνθρωπος που αγαπιέται είναι δυνατός και ξέρει εν τέλει να σέβεται και να προστατεύει τον εαυτό του.
* Η Θεοδώρα Γεωργατζή είναι ψυχολόγος Μ. Sc., υποψήφια διδάκτωρ Πανεπιστημίου Θεσσαλίας