Της Χρύσας Μαρδάκη*
Η επέτειος της 25ης Μαρτίου, τιμά κάθε χρόνο τόσο το κοσμοϊστορικό γεγονός, όσο και τους πρωταγωνιστές της Ελληνικής Επανάστασης και της Εθνικής Παλιγγενεσίας. Μεταξύ των ηρώων που τιμώνται όμως, μόλις και μετά βίας ακούγονται δυο-τρία ονόματα ηρωίδων. Σαν να παρακολουθούσαν απαθείς, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, οι Ελληνίδες της εποχής εκείνης, τα δραματικά γεγονότα, που άλλαξαν την ιστορία του έθνους μας. Ακόμα χειρότερα, σαν να σύρθηκαν ως κοπάδι γυναικόπαιδων – προβάτων στη σφαγή, άβουλες, ανόητες, παθητικές. Ακόμα και σήμερα, διακόσια χρόνια από το ξέσπασμα του ξεσηκωμού ολόκληρου του γένους κι όχι μονάχα των ανδρών, ελάχιστα γνωρίζουμε για τον υπεράνθρωπο αγώνα και τις θυσίες χιλιάδων γυναικών, που ποτέ ώς τώρα δεν αναγνωρίστηκε, ποτέ δεν δικαιώθηκε.
Μα ποιες ήταν αυτές οι γυναίκες που ένιωσαν το πολεμικό πάθος, που ζήτησαν τη δίκαιη εκδίκηση, που μπήκαν σε αγώνες και μάχες; Ποιες λησμόνησαν τη θηλυκή τους φύση και τη μητρική τους ιδιότητα κι έκαναν λόγο για θυσίες στην πατρίδα; Πώς τις λένε; Πού βρίσκονταν; Γιατί δεν μάθαμε σχεδόν τίποτα γι’ αυτές; Ποιος τις έσβησε από το μεγάλο κάδρο της Ελληνικής Επανάστασης του 1821;
Το, υπό έκδοση, ιστορικό μου μυθιστόρημα «Ελέγκω. Αν ήσουν γυναίκα στην Ελληνική Επανάσταση…» είναι αποτέλεσμα μιας προσπάθειας να απαντηθούν αυτά και πολλά άλλα ερωτήματα, που έχουν σχέση με την αφανή γυναικεία συμμετοχή στον αγώνα της ανεξαρτησίας, καθώς και με τη γυναικεία άποψη και στάση απέναντι στο ίδιο το μεγαλειώδες γεγονός. Κεντρικός άξονας η περιπετειώδης διαδρομή, στην Ελληνική Επανάσταση και την Ελλάδα του 19ου αιώνα, μιας ξεχωριστής γυναίκας, μιας από τις πολλές ξεχωριστές γυναίκες της γενιάς της, μιας αληθινής Ελληνίδας, της Ελένης Ιωαννίτη-Βάσσου Μαυροβουνιώτη.
Η Ελέγκω, μέσα από τα γεγονότα του βίου της και του απελευθερωτικού αγώνα, την κριτική και τις σκέψεις της, τις διηγήσεις και τις συζητήσεις, παρουσιάζει στον αναγνώστη την εικόνα της ελληνικής παλιγγενεσίας από τη γυναικεία οπτική γωνία, μια οπτική γωνία που αποκαλύπτει κάποιες από τις πάμπολλες γυναικείες παρουσίες του εθνικού μας αγώνα, σαν της Ελέγκως και της μετέπειτα εποχής.
Κάνοντας μια αποτίμηση του αγώνα των γυναικών της Ελληνικής Επανάστασης, γράφει η Ελέγκω:
«Αυτό που θέλω λοιπόν να επισημάνω και να υπογραμμίσω είναι, πως οι γυναίκες που αγωνίστηκαν το ’21, είτε σκοτώθηκαν είτε επέζησαν, είτε μνημονεύονται είτε λησμονήθηκαν, ένιωσαν ευνοημένες και καλότυχες. Τους δόθηκε για πρώτη φορά το προνόμιο, κι η ευλογία του Θεού, να συναισθανθούν τη δύναμη, την αξία, την τόλμη τους. Να αποδείξουν πως είναι ικανές για το δυσκολότερο και το γενναιότερο. Να γίνουν αποδεκτές με σεβασμό, με εκτίμηση, χτίζοντας αυτοσεβασμό κι αυτοεκτίμηση. Να είναι σημαντικές κι αξιότιμες. Μα πάνω απ’ όλα, να διατρανώσουν την εθνική τους συνείδηση, τον ελληνορθόδοξο πολιτισμό τους και την πλήρη αφοσίωσή τους στο όραμα της δημιουργίας μιας ελεύθερης Ελλάδας.
Τέτοια δύναμη συνεπήρε τα ασθενικά μας σώματα, τέτοιο όραμα συγκλόνισε τις υποταγμένες καρδιές μας. Αίφνης, δεν έβλεπε κανείς ασήμαντα θηλυκά, αλλά ισάξιους συμπολεμιστές. Συμπολεμιστές που η συμβολή τους ήταν άκρως απαραίτητη, πολύτιμη και σημαντική. Συμπολεμιστές στην ίδια μάχη, για τη θρησκεία, για την πατρίδα, για την ελληνική ταυτότητα.
Κι είχαν δύο πολύ ισχυρά όπλα στα χέρια τους: Την εσώτατη δύναμη του καταπιεσμένου και την αυθύπαρκτη βούληση του ελεύθερου. Για λίγα χρόνια, για λίγους μήνες, λίγες ώρες. Ακόμα και τα λίγα λεπτά που τα μάτια του δήμιου στέκονταν αμήχανα εμπρός στην καταματωμένη, χιλιοβασανισμένη κυρούλα, που επέμενε να λέει όχι και να μην προσκυνά, ήταν ο δικός της χρόνος ελευθερίας και δύναμης, ακατάβλητης ακόμα κι απ’ τον θάνατο.
Αν ήσουν γυναίκα στην ελληνική επανάσταση,
θα ήξερες πως ο αγώνας σου είναι πρώτα εναντίον του παλιού σου εαυτού.
Θα σήκωνες το κεφάλι για να κοιτάξεις επιτέλους τον δυνάστη σου στα μάτια.
Θα σκότωνες με τα ίδια σου τα χέρια τη δούλα, τη σκλάβα, την υποτακτική.
Θα άφηνες πίσω σου την αγέλη των γυναικόπαιδων.
Θα επέλεγες τη ζωή, καθώς θα πάλευες μέχρι θανάτου.
Αν ήσουν γυναίκα στην ελληνική επανάσταση
κι όταν ακόμα θα γυρνούσες στις παλιές γυναικείες ασχολίες σου,
στην κουζίνα και το πλυσταριό,
θα ένιωθες πως άνοιξες κι εσύ το μονοπάτι το ανηφορικό, τ’ απάτητο ώς τώρα,
το μονοπάτι που, αν ακολουθήσεις, ούτε ανθρώπου χέρι, ούτε όπλου κάννη
μπορεί να σε τραβήξει πίσω.
Γιατί θα ξέρεις να πολεμάς για τα υψηλά και τ’ ανέφικτα!».
*Η Χρύσα Μαρδάκη είναι κοινωνιολόγος, ποιήτρια και συγγραφέας, τέως διευθύντρια Γενικού Λυκείου Αλμυρού