Του Νίκου Κ. Κυριαζή*
Η επιθετικότητα της Τουρκίας φέρνει ξανά στο προσκήνιο το θέμα των εξοπλισμών. Για να αναβαθμιστεί η ελληνική άμυνα και η αποτροπή θα χρειασθεί η χώρα μας να ξοδέψει μεγάλα χρηματικά ποσά, ίσως μέχρι 10 δισ. ευρώ ή ποσοστό 5,5% του σημερινού ΑΕΠ, ανάλογα με τις τελικές αποφάσεις. Οι πληρωμές βέβαια δεν θα βαρύνουν ένα έτος, αλλά θα αποπληρωθούν σε βάθος χρόνου.
Είναι σαφές ότι πρέπει να βρεθεί η βέλτιστη σχέση αποτελεσματικότητας-κόστους, πρόβλημα γενικά δυσεπίλυτο όταν αναφέρεται όχι σε μεμονωμένα οπλικά συστήματα, αλλά προμήθειες που αφορούν στο σύνολο των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων. Πρέπει να βρεθούν δηλαδή εκείνοι οι συνδυασμοί οπλικών συστημάτων που με δεδομένο κόστος θα μεγιστοποιούν την αποτελεσματικότητα από τη χρήση τους.
Η φύση πάντως της αναμέτρησης με την Τουρκία δίνει προτεραιότητα στην αεροπορία και το ναυτικό. Τα δεδομένα για την αεροπορία είναι πως θα χρειασθούν νέα μαχητικά αεροσκάφη και αναβάθμιση παλαιότερων, όπως τα Μirage 2000-5. Τα Phantom F4 είναι «ιπτάμενα αρχαία» γιατί ο τύπος πρωτοπέταξε το 1962-3 αν και τα εναπομείναντα ελληνικά είναι πιο σύγχρονα και έχουν υποστεί αναβάθμιση κατά το παρελθόν. Πάντως έχουν μεγαλύτερη ηλικία από τους χειριστές τους και δεν μπορούν να διατηρηθούν σε χρήση για πολύ ακόμη.
Η επιλογή αγοράς 18 μαχητικών Rafale (10 καινούργια, στον τύπο F3R και 8 μεταχειρισμένα στον τύπο F2) θα δώσει κάποια υπεροχή στην Πολεμική Αεροπορία, καθώς το Rafale είναι ένα μαχητικό τέταρτης γενιάς, ενώ ο στόλος των τουρκικών F16, αν και αναβαθμισμένος με νέα ηλεκτρονικά υποσυστήματα, είναι τρίτης γενιάς (διαθέτουν και οι Τούρκοι αναβαθμισμένα μαχητικά F4 Phantom στο επίπεδο Terminator). Ωστόσο, ο αριθμός των 18 αεροσκαφών είναι ανεπαρκής για να εξισορροπήσει την αριθμητική υπεροχή της Τουρκίας σε F-16. Άρα τα 18 Rafale θα είναι λογικά ένα πρώτο βήμα. Το Rafale μπορεί να φέρει δυο βλήματα κρούζ τύπου Scalp EG (έναντι ενός του Mirage 2000-5 που διαθέτουμε) που σε συνδυασμό με το ισχυρό ραντάρ και τα χαρακτηριστικά απόκρυψης ημι-στέλθ φαίνεται να είναι μια σχετικά ικανοποιητική απάντηση και στους S-400 της Τουρκίας.
Πάντως, επειδή συζητούνται και άλλοι τύποι μαχητικών, όπως το F-35, η Ελλάδα δεν θα πρέπει να κάνει ξανά το λάθος της διάσπασης αγοράς μαχητικού σε περισσότερους τύπους, που δημιουργεί προβλήματα πολυπλοκότητας (διαφορετικά ανταλλακτικά, όπλα) άρα και αυξημένο κόστος.
Το 1999-2000 το υπουργείο Άμυνας είχε αναθέσει στο Οικονομικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας μελέτη για τις ένοπλες δυνάμεις προς τον 21ο αιώνα, με συντονιστή τον Νίκο Κ. Κυριαζή. Τότε, όλες οι εταιρείες κατασκευής μαχητικών (Dassault Rafale, η ευρωπαϊκή πολυεθνική EADS για το Eurofighter Typhoon, η αμερικανική Lockheed Martin για τον τύπο F-16 Block 52+ και η αμερικανική Boeing για το F-15H) είχαν προτείνει συμπαραγωγή. Η κυβέρνηση Σημίτη δεν το δέχθηκε. Όπως αποδείχθηκε αργότερα στα δικαστήρια, είναι πολύ ευκολότερο να παίρνεις μίζες όταν αγοράζεις τελευταία στιγμή, από όταν γίνεσαι μέτοχος για συμπαραγωγή.
Οι ανάγκες του Πολεμικού Ναυτικού αφορούν, μεταξύ άλλων, την προμήθεια νέων φρεγατών. Οι ολλανδικές τύπου S (Κορτενάερ) είναι πια «γηραιές κυρίες» 40 ετών και παρουσιάζουν προβλήματα ανταλλακτικών και συντήρησης. Οι γερμανικές ΜΕΚΟ είναι μόλις λίγο νεότερες. Η συντήρηση τους πάντως είναι δαπανηρή, ένα σημείο που δεν πρέπει να ξεχνάμε. Η αγορά νέων πλοίων ή αεροπλάνων στοιχίζει, αλλά σε βάθος χρόνου υπάρχει εξοικονόμηση έναντι παλαιών λόγω χαμηλότερου λειτουργικού κόστους. Οι φρεγάτες έχουν τριπλή αποστολή: Αανθυποβρυχιακή (όπου η τουρκική ικανότητα είναι για την ώρα περιορισμένη), αντιαεροπορική και εναντίον πλοίων. Στις δυο αυτές κατηγορίες η Τουρκία διαθέτει αριθμητική υπεροχή, αν και, όπως έδειξαν οι «αναμετρήσεις» του καλοκαιριού, όχι ποιοτική υπεροχή. Για τις δυο τελευταίες αποστολές, τα χαρακτηριστικά στέλθ έχουν πρωταρχική σημασία για την επιβίωση.
Εδώ συζητούνται οι ακόλουθες εναλλακτικές: Οι γαλλικές Belh@rra, που είναι εκείνες με τα καλύτερα χαρακτηριστικά απόκρυψης θα είναι έτοιμες σε τέσσερα χρόνια και έχουν υψηλό κόστος. Προτείνεται από τους Γάλλους ο δανεισμός των ικανών φρεγατών FREMM μέχρι την κατασκευή των Belh@rra. Επίσης υπάρχουν οι εξής επιλογές: Οι νέες ολλανδικές (ίσως De Zeven Provincien), οι γερμανικές F-124, οι αμερικανικές MMSC (πιθανόν ναυπήγηση στην Ελλάδα, Ελευσίνα ή Σκαραμαγκά, της εταιρίας ΟΝΕΧ), επίσης ιδιαίτερα εξελιγμένες και δαπανηρές, καθώς και ισπανικές και βρετανικές σχεδιάσεις, ενώ είχε υπάρξει και ελληνική πρόταση απο την σχεδιαστική ομάδα Als NSD (Naval Ship Designs) που θα μείωνε την εξάρτηση της χώρας μας από το εξωτερικό, αλλά απ’ ότι φαίνεται δεν συζητάται.
Ως ενδιάμεση λύση μπορεί να εφαρμοσθεί πρόγραμμα εκσυγχρονισμού 4 ΜΕΚΟ (εκσυγχρονισμός μέσης ζωής) κόστους 450 εκατομμυρίων ευρώ που θα τους προσέθετε 15 ακόμη χρόνια επιχειρησιακής ζωής. Στο πλαίσιο της ενδιάμεσης λύσης θα μπορούσαμε να κοιτάξουμε και την πιθανότητα για μεταχειρισμένες ολλανδικές κλάσεων Κarel Doorman, τις γαλλικές La Fayette και τις Adelaide απο την Αυστραλία, που σταδιακά θα αρχίσουν να αποσύρονται στο επόμενο διάστημα και αποτελούν αξιόλογα σκάφη. Για τα υποβρύχια προβλέπεται προμήθεια 35 νέων τορπιλών και αναβάθμιση 18 υπαρχόντων, καθώς και 25 συσσωρευτών για τις μπαταρίες των υποβρυχίων τύπου 214 ύψους λίγο πάνω από 100 εκ.
Στο πλαίσιο της αποτροπής πρέπει να επαναλειτουργήσει ο θεσμός της παλλαϊκής άμυνας, που προβλέπεται από τον Νόμο του 1985, αλλά έχει μείνει ανενεργός. Η παλλαϊκή άμυνα είναι ουσιαστικά ένα είδος πολιτοφυλακής (militia) και διαφέρει από τα κανονικά συστήματα εφεδρείας στο ότι τα μέλη της έχουν τον οπλισμό σπίτι τους, άρα είναι σε θέση να κινητοποιηθούν σε ελάχιστο χρόνο, σημείο σημαντικό για ακριτικές περιοχές σε περίπτωση επίθεσης. Δεύτερο, τα μέλη της πολιτοφυλακής επανεκπαιδεύονται συνέχεια, ώστε να είναι σε ετοιμότητα, καλή φυσική κατάσταση, αλλά και γνώστες της εξέλιξης των οπλικών συστημάτων. Αρκετές χώρες, όπως η Ελβετία και οι ΗΠΑ διαθέτουν πολιτοφυλακή, οι ΗΠΑ ακόμα και σε εφεδρικές μοίρες της αεροπορίας. Όσοι δε ταξιδεύουν συχνά στην Ελβετία, θα έχουν δει πολιτοφύλακες με τα ιδιωτικά τους αυτοκίνητα, στολές παραλλαγής και πλήρη οπλισμό να ανεβαίνουν για εκπαίδευση στα βουνά. Συνήθως εκπαιδεύονται για μια ή δυο εβδομάδες κάθε χρόνο.
Η ιδέα της πολιτοφυλακής είναι ουσιαστικά αρχαία ελληνική, και συμπίπτει με την δημιουργία πόλεων-κρατών, της οπλιτικής φάλαγγας και του πολίτη-οπλίτη και ανάγεται μάλλον ήδη στον 8ο αιώνα π.Χ. Τότε, πλην της σπαρτιατικής φάλαγγας, δεν υπήρχαν επαγγελματίες στρατιώτες και οι πολίτες-οπλίτες στην πλειοψηφία τους ήταν γεωργοί, χρηματοδοτούσαν μόνοι τον οπλισμό τους και ήταν υπερασπιστές της πατρίδας αλλά και της περιουσίας τους. Η ανάδειξη άλλωστε του πολίτη-οπλίτη ήταν καθοριστική για τη δημιουργία της δημοκρατίας. Μια εκδοχή της άμυνας μέσω του θεσμού των οπλιτών στη φάλαγγα αναβίωσε με τον θεσμό των θεμάτων στη Βυζαντινή Μικρά Ασία.
Η άδεια οπλοκατοχής στην Ελλάδα είναι αρκετά δύσκολη και περιορισμένη, σε αντίθεση με πολλές άλλες χώρες, όπως το Βέλγιο, το Λουξεμβούργο και οι ΗΠΑ. Το Λουξεμβούργο που δεν απειλείται από κανέναν, επιτρέπει με ελάχιστη διαδικασία (ουσιαστικά, μόνο την εγγραφή σε ένα κλαμπ, χωρίς άλλο έλεγχο από την αστυνομία κ.λπ.) στους πολίτες του να κατέχουν όσα όπλα θέλουν, το ίδιο και το Βέλγιο.
Επίσης το επιχείρημα πως η διάδοση όπλων θα αύξανε την εγκληματικότητα είναι σαθρό. Οι εγκληματίες δεν περιμένουν να προμηθευτούν οπλισμό με νόμιμα μέσα, αλλά τον προμηθεύονται λαθραία από το εξωτερικό. Στο Βέλγιο και το Λουξεμβούργο η εγκληματικότητα, παρά τη διείσδυση της οπλοκατοχής, είναι μικρή. Δεν υπάρχει κάποιο πειστικό επιχείρημα ότι η οπλοκατοχή με αποκλειστικό σκοπό τη συνεχή επιχειρησιακή εκπαίδευση για σκοπούς εθνικής άμυνας (και μόνο) θα αύξανε την εγκληματικότητα στην Ελλάδα.
Οι τωρινές συνθήκες απειλής από τον εξ ανατολών γείτονα, που εντείνονται συνεχώς το τελευταία διάστημα, απαιτούν τη λήψη κάθε δυνατού μέτρου, συμπεριλαμβανομένης και της ενεργοποίησης της παλλαϊκής άμυνας, όχι μόνο στις παραμεθόριες περιοχές, αλλά εθελοντικά, παντού. Η συμμετοχή, τονώνει το ηθικό και είναι και δημοκρατική: Οι πολίτες αισθάνονται ξανά υπερασπιστές της πατρίδας, όπως οι αρχαίοι πρόγονοί μας.
*Ο Νίκος Κυριαζής είναι καθηγητής του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών Πανεπιστημίου Θεσσαλίας