Του Γεώργιου Καπουρνιώτη
Η τηλεόραση αποτελεί το πιο διαδεδομένο μέσο μαζικής ενημέρωσης και συνήθως υπάρχει από μία σε κάθε δωμάτιο του σύγχρονου σπιτιού. Η ποιότητα των προγραμμάτων που προβάλλονται είναι αμφίβολη, δημιουργώντας λαθεμένα πρότυπα για παιδιά και εφήβους. Τα στατιστικά στοιχεία της τηλεθέασης είναι ανησυχητικά, διότι έχει παρατηρηθεί πως εκπομπές βασισμένες στη ροπή ορισμένων ανθρώπων προς την αυτοπροβολή και το κυνήγι του χρήματος διεκδικούν τα πρωτεία. Παραδείγματος χάριν, τηλεοπτικά προγράμματα όπως τα reality (τύπου Big Brother, the Bachelor), δεν έχει τίποτα να προσφέρει στον τηλεθεατή καθώς η παραίτηση από την ανθρώπινη αξιοπρέπεια θεωρείται παιχνίδι.
Αξίζει να τονισθεί πως από μικρή ηλικία, ο άνθρωπος δύο πράγματα αναζητεί, την αγάπη και την αποδοχή, πρώτα μέσα από την οικογένεια κι αν δεν τα καταφέρει, προσπαθεί να τα αναζητήσει από τον περίγυρό του. Όσο μεγαλύτερη η ανάγκη για αποδοχή και αναγνώριση, τόσες περισσότερες και οι ατυχίες, τα δράματα, οι απογοητεύσεις και φυσικά το ψυχικό κόστος ενός εαυτού που μανιωδώς αναζητεί την ταυτότητα του. Για τον λόγο αυτό, τα reality δε θα μπορούσαν παρά να έχουν τόσο μεγάλη απήχηση, ακριβώς για τον λόγο ότι είναι τόσοι πολλοί οι άνθρωποι με ανάγκη να τους πουν μια καλή κουβέντα. Μέσα από την αναγνωσιμότητα που αποκτούν από την προβολή τους στην τηλεόραση, εισπράττουν την αποδοχή που αναζητούν και αγωνίζονται να αποδείξουν ότι αξίζουν και μπορούν να καταφέρουν πολλά πράγματα.
Αναφερόμαστε σε μια ανούσια μορφή διασκέδασης που δεν προσφέρει ουσιαστικά πνευματικά ή ψυχικά ερεθίσματα στους τηλεθεατές. Για την επίτευξη υψηλής τηλεθέασης, οι συμμετέχοντες στα reality, είναι αναγκασμένοι να αποκαλύπτουν γεγονότα της προσωπικής τους ζωής και να εκμυστηρεύονται προσωπικές τους εμπειρίες. Τυφλωμένοι από τη λάμψη των τηλεοπτικών στούντιο, αποφασίζουν να καταστήσουν δημόσια κάθε πτυχή του ιδιωτικού τους βίου: Κλαίνε και κλαίγονται, γελάνε και γελιούνται, αγωνιούν και αγωνίζονται, κρίνουν και υποκρίνονται, προσβάλλουν και προσβάλλονται. Εκθέτουν την προσωπική τους ζωή για χάρη της θεαματικότητας και της αναγνωσιμότητας. Θυσιάζουν τα πάντα για χάρη του χρήματος, της δημοσιότητας και της αποδοχής.
Για ποιο λόγο μπορεί να χαρακτηριστούν προβληματικές αυτές οι εκπομπές; Γιατί στηρίζονται στη ματαιοδοξία και παράγουν πρότυπα που μας τραβούν πιο βαθιά στη στασιμότητα και την παρακμή, δημιουργούν μια ψευδεπίγραφη εικόνα της ευτυχίας και της επιτυχίας και αναδεικνύουν την ελαφρότητα ως τρόπο ζωής. Γιατί προωθούν απόλυτα τους σκοπούς της κα¬ταναλωτικής κοινωνίας, που θέλει πολίτες παραδόπιστους, μαζοποιημένους και επιπόλαιους. Γιατί διαιωνίζουν προκαταλήψεις και στερεότυπα. Γιατί ο άνθρωπος είναι μιμητικό ον και σε μεγάλο βαθμό μιμείται ασυνείδητα αυτό που κάνουν οι άλλοι, μιμούμενος το λάθος πρότυπο. Γιατί καταστρέφει την επικοινωνία – οι παππούδες μας ήξεραν τους διπλανούς τους, τους ανθρώπους στο παρακάτω τετράγωνο και πιθανότατα ολόκληρη τη γειτονιά. Γιατί η προσοχή του τηλεοπτικού κοινού αποσπάται μέσω των προγραμμάτων αυτών από τα καίρια ζητήματα της κοινωνικής πραγματικότητας κι οι πολίτες εξωθούνται έτσι σε μια επιζήμια κατάσταση εφησυχασμού.
Όμως εγώ ρωτάω… Είναι προσόν για μια κοινωνία να προκαλεί και να στηρίζει τα χειρότερα, έστω και αν γίνονται σχεδόν με τη συγκατάθεση και των δύο πλευρών;
Ακόμα, δηλαδή, και αν κάποιος πάσχει από χαμηλή αυτοεκτίμηση και κακή φαντασιακή εικόνα προοπτικής του εαυτού του, είμαστε υπεράνω κάθε ευθύνης όσοι συντρέχουμε στην επιδείνωση μιας έστω παγιωμένης κατάστασης;
Τι κι αν το Σύνταγμα ορίζει στο άρθρο 15 παράγραφος 2 πως το κράτος, διά του Εθνι¬κού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης, ασκεί άμεσο έλεγχο επί της τηλεόρασης, με σκοπό, μεταξύ άλλων, την εξασφάλιση της ποιοτικής στάθμης των προγραμμάτων και τον σεβασμό της αξίας του ανθρώπου; Ανατρέχοντας κανείς στη διοικητική πρακτική του ΕΣΡ, διαπιστώνει διαχρονική διστακτικότητα, αν όχι απροθυμία παρέμβασης σε περιπτώσεις αντίστοιχης σοβαρότητας. Τα ισχυρά τηλεοπτικά συμφέροντα φαίνεται πως κατισχύουν της εφαρμογής των κανόνων. Θλιβερή λοιπόν αλλά και αιδήμων η σιγή του Συμβουλίου, που δεν προσιδιάζει στον θεσμικό του ρόλο ως συνταγματικά κατοχυρωμένης ανεξάρτητης διοικητικής Αρχής.
Ας μην επιτρέψουμε να οιστρηλατείται η κοινωνία μας από τέτοια πρότυπα. Μόνη λύση είναι απόρριψη τέτοιων προγραμμάτων. Αλλάζοντας κανάλι όταν προβάλλονται τέτοιου είδους εκπομπές, στέλνουμε ένα ηχηρό μήνυμα σε όσους θεωρούν πως μπορούν να εκποιούν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια σε τηλεοπτικές οθόνες. Τα πρότυπα που δημιουργούνται από αυτά τα προγράμματα, έχουν αρνητικές επιπτώσεις στα άτομα εφηβικής και νεανικής ηλικίας, καθώς τους δημιουργούν την εντύπωση πως η «επιτυχία» στη ζωή μπορεί να επέλθει μέσα από την ασύδοτη έκθεση στα φώτα της δημοσιότητας, χωρίς να απαιτείται κάποια πραγματική προσπάθεια. Επιπροσθέτως, οι νέοι αδυνατούν να αντιληφθούν πως η έκθεση της προσωπικής ζωής του ατόμου στην άπληστη περιέργεια του τηλεοπτικού κοινού ενέχει σημαντικούς κινδύνους για τη συναισθηματική και ψυχική ισορροπία του εκτιθέμενου προσώπου.
Δε μπορούμε να αφήσουμε ασχολίαστα αυτά τα φαινόμενα ή να τα προσπεράσουμε. Οφείλουμε ως γονείς ή/και δάσκαλοι να ωθήσουμε τα παιδιά μας στα σωστά πρότυπα. Θα ήταν πολύ πιο εποικοδομητικό να τους μάθουμε να διασκεδάζουν παρακολουθώντας τηλεοπτικά προγράμματα που θα τους βοηθήσουν να ευρύνουν τους γνωστικούς ορίζοντές τους, θα τους μάθουν καινούργιες δεξιότητες και θα προάγουν την προσωπική εξέλιξη σε πνευματικό και όχι μόνο επίπεδο. Ένα ντοκιμαντέρ, μία εκπαιδευτική ταινία, μία θεατρική παράσταση, ένα καλό βιβλίο μπορούν να ενισχύσουν την ικανότητα της κριτικής τους σκέψης και τη φαντασία τους αλλά και να τους προσφέρουν ουσιώδεις γνώσεις παράλληλα με διασκέδαση.