Ο Αλέξανδρος Γ. Καπανιάρης είναι διδάκτορας Ψηφιακής Λαογραφίας του Τμήματος Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Έχει μεταπτυχιακές σπουδές στις γραφικές τέχνες-πολυμέσα και στα σύγχρονα περιβάλλοντα μάθησης και παραγωγής διδακτικού υλικού. Έχει σπουδάσει Πληροφορική, Παιδαγωγικά και Ελληνικό Πολιτισμό. Επιπρόσθετα είναι μέλος Σ.Ε.Π. του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου στο ΜΠΣ «Δημιουργική Γραφή» του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου. Έχει ολοκληρώσει την πρώτη μεταδιδακτορική διατριβή του στο Τμήματος Ιστορίας & Εθνολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης με τίτλο «Αρχειακή Εθνογραφία & Αναγνώσεις σε Ψηφιακό Περιβάλλον: «Συνομιλώντας» με τα Αρχεία των Πηλιορειτών Εν Αιγύπτω».
Συνέντευξη Χαριτίνη Μαλισσόβα
«Διδασκαλία του λαϊκού πολιτισμού στην εκπαίδευση», ο τίτλος του βιβλίου σας. Θέλετε να μας δώσετε κάποια στοιχεία;
Η ιδέα για τη δημιουργία αυτής της έκδοσης προέκυψε μετά την εκπόνηση και την υποστήριξη της διδακτορικής μου διατριβής με θέμα «Λαϊκός Πολιτισμός και Εκπαίδευση: Ο ρόλος της Πληροφορικής και των Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών στην παραγωγή ψηφιακού εκπαιδευτικού υλικού». Ειδικότερα το βιβλίο, παρουσιάζει ένα καινούργιο ερευνητικό πεδίο της Λαογραφίας, αυτό της Ψηφιακής Λαογραφίας (e-folklore ή digital folklore) στην Ελλάδα σε σχέση με την εκπαίδευση και με την παραγωγή ψηφιακού εκπαιδευτικού υλικού. Τα νέα τεχνολογικά μέσα του διαδικτύου και οι εμπλουτισμένες ψηφιακές διδασκαλίες αποτελούν βασικά στοιχεία αυτής της νέας προσέγγισης που ερευνήθηκε σε σχολεία της Μαγνησίας.
Τέλος, το ερευνητικό μέρος επιχειρεί να ενισχύσει τόσο πτυχές της διδακτικής του λαϊκού πολιτισμού, όσο και σε σχέση με τη χρήση της Πληροφορικής και των νέων Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών, δηλαδή αν τα πολλαπλά μέσα (αναλογικά και ψηφιακά) μπορούν με τον κατάλληλο διδακτικό σχεδιασμό να δημιουργήσουν εμπλουτισμένα διδακτικά περιβάλλοντα μέσα στα οποία οι μαθήτριες/ές θα μπορέσουν να αναζητήσουν το πλαίσιο για μαθησιακές εμπειρίες, συνδυάζοντας αυθεντικές καταστάσεις, βιώματα και ομαδική μάθηση.
Το 400 σελίδων βιβλίο σας καλύπτει ένα κενό στη μέχρι σήμερα βιβλιογραφία. Πόσο σημαντικό είναι να γνωρίζουμε τον λαϊκό μας πολιτισμό με έναν τόσο σύγχρονο τρόπο;
Πρόκειται για ένα βιβλίο που έχει γραφτεί μόλις πριν δύο χρόνια και επανέρχεται με 2η έκδοση από τις εκδόσεις Πεδίο. Όταν μάλιστα μέσα σ’ αυτά τα δύο χρόνια, το βιβλίο γίνεται αφορμή ώστε το αντικείμενο της Ψηφιακής Λαογραφίας να ενταχθεί ως μάθημα επιλογής στο πρόγραμμα σπουδών ενός πανεπιστημιακού τμήματος της χώρας όπως αυτό έγινε με το Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, δεν μπορεί να μην είμαι ιδιαίτερα ικανοποιημένος. Ένα άλλο επίσης σημαντικό γεγονός είναι η βράβευση αυτού του πονήματος από τη Φιλοσοφική Σχολή του Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών το 2018, με το «Βραβείο Λυσίμαχου Καυταντζόγλου». Οι δύο παραπάνω εξελίξεις δείχνουν ότι το αντικείμενο της Ψηφιακής Λαογραφίας, όπως αυτό προέκυψε από τη διδακτορική διατριβή μου το 2017, στο Τμήμα Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού του Πανεπιστημίου Αιγαίου, αρχίζει να βρίσκει μια θέση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση της χώρας μας. Βέβαια ο δρόμος είναι μακρύς και απαιτείται περαιτέρω ενασχόληση με το αντικείμενο τόσο στον χώρο της εκπαίδευσης, όσο και στην ακόμα μεγαλύτερη θεωρητική θεμελίωση του αντικειμένου. Στην κατεύθυνση αυτή ήδη εργάζομαι με νέες διεθνείς δημοσιεύσεις σε συγγενικά πεδία της Ψηφιακής Λαογραφίας, καθώς και εργαλεία που επιστρατεύθηκαν σ’ αυτή την νέα προσέγγιση όπως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (social media), τα εργαλεία εξ αποστάσεως εκπαίδευσης (e-learning) και η ψηφιακή αφήγηση (digital storytelling).
Τώρα όσον αφορά πόσο σημαντικό είναι να γνωρίζουμε τον λαϊκό πολιτισμό μας με ένα τόσο σύγχρονο τρόπο, θα έλεγα πως ο χώρος του λαϊκού πολιτισμού είναι τόσο πλούσιος σε παραστάσεις, εικονικά και λεκτικά τεκμήρια κ.λπ., μπορεί να αποτελέσει μια ακόμα πρόκληση για την παραγωγή ψηφιακού εκπαιδευτικού υλικού. Η τεχνολογία μπορεί να αποτελέσει τον «αγωγό» για να μεταφερθούν όλα αυτά στους νέους μας που είναι εξοικειωμένοι με τις νέες τεχνολογίες και «ψηφιακά αναθρεμμένοι» (digital natives).
Οι εύχρηστες πλατφόρμες προϋποθέτουν βαθιά γνώση του αντικειμένου, αλλά και της τεχνολογίας. Πόσο χρόνο διήρκεσε η δική σας έρευνα μέχρι το τελικό αποτέλεσμα;
Οι πλατφόρμες διδασκαλίας προϋποθέτουν από τους/τις εκπαιδευτικούς καλό χειρισμό και παραμετροποίηση του περιεχομένου. Επίσης προϋποθέτει συνδυασμό διά ζώσης και εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Σε κάθε περίπτωση είναι ένα ακόμα εργαλείο εκπαιδευτικής τεχνολογίας που μπορεί να εμπλουτίσει τη διδασκαλία και ως τέτοιο πρέπει να το δούμε. Η δική μου έρευνα είχε διάρκεια τέσσερα χρόνια με τελική εστίαση σε τέσσερα δημοτικά σχολεία της Μαγνησίας, όπου οι μαθητές/τριες εργάστηκαν με συνεργατικές πλατφόρμες (wiki, διαδικτυακή πλατφόρμα δημιουργίας εμπλουτισμένων βιβλίων).
Οι εκπαιδευτικοί που καλούνται εσπευσμένα να καλύψουν το κενό της εξ’ αποστάσεως διδασκαλία. Εσείς αυτό το διάστημα βρίσκεστε στην πρώτη γραμμή. Ποια είναι η αίσθησή σας μέχρι σήμερα;
Οι εκπαιδευτικοί κάτω από ιδιαίτερα αντίξοες συνθήκες κλήθηκαν να εφαρμόσουν σε ελάχιστες ημέρες και σύγχρονη και ασύγχρονη διδασκαλία. Τα αποτελέσματα ήδη έχουν φανεί στην κοινωνία και στους/στις μαθητές/τριες. Μακροπρόθεσμα, πιστεύω ότι τα οφέλη θα είναι πολλά αρκεί να επιλυθούν στη συνέχεια ζητήματα επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών στην παραγωγή ψηφιακού εκπαιδευτικού υλικού, θέματα εξοπλισμού και κυρίως να γίνει κατανοητό προς κάθε κατεύθυνση πως η εξ’ αποστάσεως εκπαίδευση δεν οδηγεί απαραίτητα στη μάθηση με την έννοια ότι δεν είναι φάρμακο για πάσα νόσο. Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι ένα ακόμα εργαλείο που δεν μπορεί να αντικαταστήσει τη διά ζώσης διδασκαλία ειδικά στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Ωστόσο πιστεύω ως εκπαιδευτική κοινότητα προσαρμοστήκαμε ταχύτατα σ’ αυτή τη νέα πραγματικότητα. Καταλύτης για αυτή την προσαρμογή ήταν το φιλότιμο του/της εκπαιδευτικού και η προηγούμενη δουλειά που είχε γίνει στις επιμορφώσεις.
Πέρα από τη συγκυρία της πανδημίας με ποιον τρόπο θεωρείτε ότι θα πρέπει να συνεχιστεί και μετά το άνοιγμα των σχολείων η εξ’ αποστάσεως εκπαίδευση;
Η εξ’ αποστάσεως εκπαίδευση μπορεί να φανεί χρήσιμη συμπληρωματικά σε διάφορες δραστηριότητες των μαθητών/τριών (ευέλικτη ζώνη, ζώνη ΖΕΠ στο γυμνάσιο, υλοποίηση project, εκπαιδευτικών προγραμμάτων) ή ως ένα μέσο για εμπέδωση και παροχή εναλλακτικού εκπαιδευτικού υλικού. Σίγουρα έχουμε πολύ δρόμο μπροστά μας για να χρησιμοποιήσουμε ορθά αυτό το εργαλείο, ώστε να επιτευχθεί η μάθηση.
Ψηφιακή εκπαίδευση στο σχολείο: Πότε θεωρείτε ότι αξιοποιείται στον μέγιστο βαθμό;
Η ψηφιακή εκπαίδευση προϋπήρχε στο δημόσιο σχολείο, είτε μέσω της επιμόρφωσης του α’ επιπέδου (χρήση εργαλείων), ή μέσω της επιμόρφωσης β’ επιπέδου (διδακτική χρήση των Τ.Π.Ε.) που συνεχίζεται έως σήμερα. Επίσης σε εξέλιξη ήταν πολλές πρωτοβουλίες του ψηφιακού σχολείου (εμπλουτισμένα βιβλία, αποθετήριο μαθησιακών αντικειμένων Φωτόδεντρο, πλατφόρμα εκπαιδευτικών σεναρίων Αίσωπος, εφαρμογές του Πανελλήνιου Σχολικού Δικτύου) και άλλες επιμορφωτικές δράσεις. Ακριβώς πάνω σ’ αυτή τη μακροχρόνια δουλειά έχει πατήσει η εξ’ αποστάσεως εκπαίδευση και είχαμε αυτά τα αποτελέσματα σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα και με τόσες αντίξοες συνθήκες.