Άρθρα

Ακλόνητη η ανθρωπιστική παιδεία ακόμα και σε καιρούς πανδημίας…

Της Χρυσούλας Παπαλεξανδρή, φιλολόγου

21 Απριλίου, 753 π.Χ. Σαν τέτοια περίοδο ιδρύθηκε η Ρώμη. Κοινός μας με το σήμερα παρονομαστής η άνοιξη. Με τη μόνη διαφορά ότι η φετινή άνοιξη μας καλεί να την αισθανθούμε από το σπίτι λόγω πανδημίας. Σε κάποια άλλη ώρα της ημέρας κάπου έπεσε το μάτι μου για επαναφορά των λατινικών ως μάθημα πανελλαδικώς εξεταζόμενο. Για μας τους ανθρώπους των ανθρωπιστικών επιστημών αυτά τα δύο αναπόσπαστα γεγονότα, η υπενθύμιση της ίδρυσης της Ρώμης και επαναφορά των λατινικών στο Λύκειο, αποτελούν μια δικαίωση των μόχθων μας για επαναφορά της λαμπρότητας των κλασικών γραμμάτων στο σχολικό περιβάλλον και μετέπειτα στο νοητικό πεδίο των μαθητών. Βέβαια, θα μου πείτε σε καταστάσεις πανδημίας ποιος λογαριάζει αν μπουν τα λατινικά ως μάθημα εξεταζόμενο στο λύκειο τη στιγμή που άλλοι συνάνθρωποί μας δίνουν ηρωικές μάχες είτε να σώσουν είτε να σωθούν;

Συνεχίζοντας, δεν είναι η ίδρυση της Ρώμης ή το ένδοξο έθνος των αρχαίων Ρωμαίων που κάνουν τα λατινικά τόσο σημαντικά. Πολύ περισσότερο, αυτό που συντελεί στην ανιδιοτελή αγάπη μας για την αρχαία λατινική γλώσσα είναι η βαθιά σχέση του ελληνικού με τον ρωμαϊκό πολιτισμό. Είναι γεγονός πως «αν οι Ρωμαίοι κατέκτησαν τους Έλληνες με τα όπλα, οι Έλληνες κατέκτησαν τους Ρωμαίους με το πνεύμα…». Δεν είναι δυνατόν να μη συγκινηθεί κανείς, έστω και κατακτητής, μπρος στον αρχαίο ελληνικό κόσμο με τα γράμματα, τις τέχνες, την αρχιτεκτονική και τη λογοτεχνία. Έτσι οι Ρωμαίοι καθώς κατακτούσαν την κεντρική και νότια Ιταλία, όλο και περισσότερο ανακάλυπταν την αρχαία Ελλάδα μέσω της τέχνης, την οποία θέλησαν βέβαια αργότερα να ενσωματώσουν στον δικό τους πολιτισμό κοσμώντας τα σπίτια τους ή τον θρίαμβό τους, όταν επέστρεφαν μετά από νικηφόρες μάχες στην Ανατολή. Αυτό θα το καταλάβει κανείς αν επισκεφθεί τη Ρώμη ή κάποια ιταλική πόλη. Ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός βρίσκεται «παρών» σε κάθε γωνιά, σε κάθε αρχαίο ναό, σε κάθε αρχαιολογικό χώρο και σε κάθε δημόσιο ή ιδιωτικό κτίριο. Το ίδιο θα συμβεί αν διαβάσει κανείς λατινικά λογοτεχνικά κείμενα όπως έπος, λυρική ποίηση, δράμα, δηλαδή τραγωδία ή κωμωδία των οποίων η υπόθεση είτε θα εκτυλίσσεται στην Ελλάδα είτε θα τη δανείζεται από Έλληνα συγγραφέα. Επομένως, δεν ήταν δύσκολο να κατηγορηθεί ο ρωμαϊκός πολιτισμός για πιστή απομίμηση των ελληνικών προτύπων.

Συγκινούμαι για κάποιο λόγο όταν διαβάζω Μάρκο Αυρήλιο, Τα Εις Εαυτόν ή όταν ανακαλώ στη μνήμη τον θαυμασμό μου μπρος τη θέαση ενός ογκόλιθου με βαριά, είτε κυριολεκτική είτε μεταφορική σημασία, ιστορία, το Κολοσσαίο. Πρόκειται για μια αίσθηση μακρινής νοσταλγίας, ανακατεμένη με απομεινάρια ελληνικού στοιχείου και ρωμαϊκής, υψηλής κουλτούρας. Μερικές φορές διαβάζοντας τις ωδές του Ορατίου, νιώθω να βρίσκομαι ανάμεσα είτε σε μια ερωτική εξομολόγηση θνητού προς μια θεά και το αντίστροφο είτε σε έναν διάλογο του ποιητή με κάποιον επιφανή πολιτικό αρχηγό της Ρώμης, ή στενό του φίλο, όπως τον Μαικήνα στην ωδή Carmina 1.1. Επεξηγηματικά πρόκειται για μικρά λυρικά ποιήματα με θέματα ύμνους στους θεούς, έρωτα για κάποιο άλλο πρόσωπο ή θεό, ύμνους για τη φιλία, για τη φύση και θέματα με παραινετικό ύφος, κ.ά. Πρέπει να επισημανθεί ότι πρότυπα των Λατίνων λυρικών ποιητών στάθηκαν οι δικοί μας αρχαϊκοί λυρικοί ποιητές, όπως Σαπφώ, Αλκαίος, Πίνδαρος. Εξαιτίας της υψηλής κουλτούρας και της επιθυμίας τους για πομπώδη δημιουργήματα, εξέλιξαν την τέχνη και τα γράμματα των αρχαίων Ελλήνων φέρνοντάς τα στα δικά τους μέτρα και για αυτόν τον λόγο δε στάθηκαν στην πιστή απομίμηση, αλλά στην τελειοποίηση των δημιουργημάτων τους.

Ως φιλόλογος, παράλληλα όμως και ως αντικειμενικός παρατηρητής των πραγμάτων, επισημαίνω την αξία των κλασικών γραμμάτων και την ιδιαίτερη προσοχή που πρέπει να τους δείχνουμε. Δεν είναι μια ανούσια γλώσσα ή άχρηστη η λατινική. Είναι η βάση πάνω στην οποία θεμελιώθηκαν μετέπειτα οι νεότερες ευρωπαϊκές γλώσσες. Σε ποιον είναι άγνωστη η φράση «alter ego», η οποία αποδίδει τη σημασία ενός άλλου εαυτού, ενός «άλλο εγώ»; Η φράση «carpe diem» αποτυπωμένη, κυρίως, πάνω σε καθαρούς τοίχους είναι άγνωστη άραγε από αυτόν που φιλοτεχνήθηκε; Ελπίζω, η απάντηση να είναι όχι! Κάποιες άλλες φορές για να δείξουμε ότι πετύχαμε κάτι εύκολα, χωρίς πολύ κόπο, παρομοιάζουμε τον εαυτό μας με τον Καίσαρα, λέγοντας «veni, vidi, vici». Η έπαρση δεν ήταν μειονέκτημα μόνο του Ιούλιου Καίσαρα, αλλά και των συγχρόνων! Μέσα από τη ρωμαϊκή ιστορία παίρνουμε παραδείγματα ανθρώπινων συμπεριφορών και τις συνέπειες αυτών, παραδείγματα πολιτικού ή κοινωνικού έργου μέσα στα όρια της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και παραδείγματα στάσης ζωής. Οι ποιητές Βιργίλιος και Οράτιος συχνά εξυμνούσαν στα ποιήματά τους τον αυτοκράτορα Οκταβιανό ή αλλιώς Αύγουστο ως έναν άνθρωπο που επέκτεινε τον χρόνο ζωής της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Από την άλλη δεν είναι τυχαίο το όνομα του Μάρκου Αυρήλιου ανάμεσα στους καλύτερους αυτοκράτορες της ρωμαϊκής εποχής. Κυβερνήτης και φιλόσοφος με ιδιαίτερη ευαισθησία σε θέματα ζωής και θανάτου, δύναμης και αξιοκρατίας.

Ίσως, ένα εξεταζόμενο μάθημα να δημιουργεί άγχος και στρες στο μυαλό ενός μαθητή, του οποίου, κατά κάποιον τρόπο, η τύχη εξαρτάται από την επίδοση και την έκβαση αυτής του της προσπάθειας στο συγκεκριμένο μάθημα. Για τη σχολική χρονιά 2021-2022 η αντικατάσταση της κοινωνιολογίας με το μάθημα των λατινικών ως εξεταζόμενο μάθημα μήπως έρχεται να μας υπενθυμίσει ότι τα δοκιμαζόμενα μαθήματα ως μέσο εισαγωγής σε πανεπιστήμιο είναι και οι πιο ασφαλείς δίοδοι; Εδώ, βέβαια, θέτονται αρκετά άλλα ερωτήματα του τύπου «είναι σημαντικά ώστε να πρέπει να εξετάζονται και πανελλαδικά;», ή «αν είναι περισσότερα χρήσιμα από την κοινωνιολογία;», την οποία και θα αντικαταστήσουν; Η αλήθεια είναι στην περίπτωση των λατινικών δε χρειάζεται στείρα αποστήθιση. Πρώτο μας και θεμελιώδες σκαλοπάτι είναι η απόκτηση γνώσεων γραμματικών, συντακτικών, λεξιλογικών κανόνων, έτσι ώστε ο μαθητής να έχει την ικανότητα ανάλυσης σε επόμενο στάδιο μορφολογικών και νοηματικών στοιχείων ενός εξεταζόμενου λατινικού κειμένου με βάση τις κεκτημένες γνώσεις. Τι σημαίνει αυτό με απλά λόγια; Από τη θεωρία οδηγούμαστε στην πράξη, μέρος που μπορεί κάποιες φορές να θεωρηθεί πιο εύκολο και από την ίδια τη θεωρία. Για την απόκτηση αυτών των γνώσεων αρκεί ο μαθητής εφόσον έχει περάσει το θεωρητικό υπόβαθρο, να οδηγείται στο πρακτικό μέρος λύνοντας ασκήσεις ρημάτων, ουσιαστικών, επιθέτων, στη δημιουργία προτάσεων ή στην αποδόμηση προτάσεων και σιγά σιγά στην ανακάλυψη των ενδόμυχων σκέψεων των Λατίνων συγγραφέων. Ίσως καλύτερα στην ανακάλυψη μιας πρώτης γεύσης της φιλοσοφίας των Λατίνων.

Ο εγκλεισμός μέσα στο σπίτι ίσως μας δώσει την ευκαιρία να αναθεωρήσουμε κάποια πράγματα, κάποιες de facto καταστάσεις, οι οποίες μας είχαν πείσει από καιρό ότι η ζωή αποτελείται μόνο από μαύρο ή άσπρο. Η αλήθεια είναι ότι χρειαζόμαστε και τα δύο χρώματα. Το μαύρο για να δούμε πόσο ωραία είναι η ζωή και οι αποχρώσεις της, αλλά και το άσπρο για να εκτιμάμε το καθετί που μας συμβαίνει. Να θυμόμαστε όμως ότι «ένα το φως του ήλιου έστω κι αν διαθλάται από τοίχους, βουνά και χίλια δύο άλλα». Τα Εις Εαυτόν, Μάρκος Αυρήλιος.

Προηγούμενο ΆρθροΕπόμενο Άρθρο
Μοιραστείτε το