Της Σοφίας Κανταράκη*
Ζήσης Οικονόμου του Ιωάννου και της Βασιλικής, 25/4/1911 – 3/8/2005. Ο ποιητής Ζήσης Οικονόμου γεννήθηκε στη Σκιάθο κι έζησε εκεί τα παιδικά του χρόνια. Ο πατέρας του ήταν πλοίαρχος και ιδιοκτήτης ιστιοφόρου εκείνης της εποχής. Πέθανε όταν ο Ζήσης Οικονόμου ήταν 10 χρόνων. Η μητέρα του κατάφερε να μεγαλώσει τα τρία παιδιά της δουλεύοντας στον αργαλειό και κάνοντας εμπόριο με σκιαθίτικες τάπητες.
Από μικρή ηλικία ο ποιητής μάθαινε ξένες γλώσσες πολύ εύκολα και για ένα διάστημα ενδιαφέρθηκε για τη μετα-γλωσσολογία. Μ’ εφόδιο αυτή την πολυγλωσσία του ασχολήθηκε με διεπιστημονικά, διακουλτουρικά, διαταξικά και διαπολιτιστικά ζωτικά ζητήματα. Ο Ζήσης Οικονόμου τοποθετείται στη μεσοπολεμική γενιά των Ελλήνων ποιητών. Η ποιητική του πορεία κάλυψε μια ευρεία θεματική και υφολογική περιοχή. Στη λογοτεχνία πρωτοεμφανίστηκε το 1930 με δημοσιεύσεις στίχων στο περιοδικό Νέα Γενιά. Το 1934 κυκλοφόρησε η πρώτη ποιητική συλλογή του που είχε τίτλο «Η εποποιία των αγενών μετάλλων». Από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 και ώς το 1976 διέκοψε τις δημοσιεύσεις και ασχολήθηκε με έρευνες στον χώρο της γλωσσολογίας, της κοινωνιολογίας και της πολιτικής. Στόχος του ήταν η αναζήτηση μιας ενιαίας κοσμοθεωρίας με στοιχεία από όλες τις εκφάνσεις του επιστητού. Με σημείο έναρξης την αισιόδοξη κοσμοθεωρία του φουτουρισμού και του υπερρεαλισμού και τον εκθειασμό της μηχανικής τεχνολογίας πέρασε γρήγορα στη φάση της αναδίπλωσης και της επιφύλαξης μπροστά στον δυτικό ορθολογισμό και προσανατολίστηκε προς μια ατομοκεντρική κοσμοθεωρία, η οποία επηρεάστηκε και από την ενασχόλησή του με τις ανατολικές θρησκείες, κυρίως τον βουδισμό, και από φιλοσόφους όπως οι Σοπενχάουερ, Μπερντιάγιεφ και Καίζερλιγκ. Οι αναζητήσεις του είχαν αντίκτυπο και στο ποιητικό έργο του, που οδηγήθηκε σταδιακά σε έναν λόγο όλο και πιο λιτό και δραστικότερο. Ασχολήθηκε επίσης με το θέατρο γράφοντας κάποια έργα.
Το 1977 έλαβε το βραβείο ποιήσεως της Ακαδημίας Αθηνών για όλο το ποιητικό του έργο και ιδιαίτερα για το βιβλίο του «Αιθρία σιγή», ενώ το 1995 τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο ποίησης για το βιβλίο του «Χρονικό της Νέας Ευταξίας για τη Νέα Εποχή».
Ο Ζήσης Οικονόμου αναζητώντας τη διαφυγή από κάθε τι κάλπικο και ψεύτικο, αποτελεί το παράδειγμα του πνευματικού ανθρώπου και της διανόησης που δεν αναπαύεται, αλλά κεντρίζει συθέμελα τη σκέψη, ανατρέποντας με την ποιητική, άκρως παραστατική και γιατί όχι επαναστατική του γλώσσα, τις κοινότοπες νόρμες, επιλέγοντας τον δύσκολο δρόμο της μετουσίωσης των σκέψεών του σε απόλυτα καθημερινό βίωμα. Χωρίς καμιά διάθεση να μας κολακέψει ιδεολογικά για να μας συμπαρασύρει στην ποίησή του, γίνεται ώρες ώρες δυσάρεστος και αποκρουστικός μέσω της ειλικρινούς, αλλά αυθεντικής σε νοήματα θεωρίας του. Ασχολείται με την πραγματικότητα μέσω σπαραγμάτων και συμπυκνωμένου λόγου και την ανθρώπινη ζωή από την αρχή μέχρι το τέλος της με όλα όσα τη συνοδεύουν, τη διανθίζουν, τη μετατρέπουν σε κάτι μοναδικό και πολύτιμο.
Η επισκόπηση της καθημερινότητας, αλλά και του παγκόσμιου κατεστημένου, αποτελούν δικούς του πυλώνες περισυλλογής και προσωπικής ανατροφοδότησης. Με τα πολύπλοκα νοήματα της ποιητικής του αμφιθυμίας, αγγίζει τις ευαίσθητες χορδές του πεπλανημένου νου μας, αφυπνίζοντας την πνευματική αδράνεια των καιρών, αλλά και των εφησυχασμένων συνειδήσεων. Με πλήρη αυτοσυνειδησία γράφει ποιήματα «παραδομένα» στη φθορά του χρόνου και της αποξένωσης. Η δική του κοσμοθεωρία μέσα από μια διαδικασία που εμφαίνεται πιο αγχωτική, αγγίζει ωστόσο στωικά την αναγκαιότητα της ανθρώπινης ενοχοποίησης από το κακό, κληροδοτώντας τουλάχιστον συναισθηματικά ένα καλύτερο μέλλον.
«…Οι φίλοι μας
οι γνωστοί όλοι μαζί
πλάι καθόμαστε
χωριστά στον κόσμο του ο καθένας,
χειροπιαστά χορεύοντας αγνώριστοι
τον χορό των ενστίκτων μας
πολιτισμένοι στη ζούγκλα…».
«Βουνό, καλό βουνό για κατοικία μου
πάναγνη θεά, καθαρή γλυκιά μου όραση,
νησιά και πουλιά κι ερπετά οι αδερφοί μου.
Βλέπω τα νέφη προς τ’ απόγευμα
και πέρα στο βάθος των πόλεων το μίσος…».
Το βαρύ λεκτικό του οπλοστάσιο «μιλά» στην ψυχή, δίχως υπονοούμενα ή δυσνόητα σημεία. Κι ο λυρισμός αυτής της πάλλευκης ποιητικής του φωνής, έχει το πάνω χέρι, αποπνέοντας έναν ρομαντισμό και μια αίσθηση εκτός πραγματικότητας, πέρα από κάθε ρεαλιστικό δεδομένο. Για αυτό κι ο ίδιος ως μαχητικός, διανοητικά ενεργός πολίτης του κόσμου, βλέπει τα πράγματα υπό ευρυγώνια προοπτική λειτουργώντας ως «ποιητής-προφήτης». Και από την άλλη αυτή η διάχυτη φιλοσοφική διάθεση σε συνδυασμό με την έντονη υπαρξιακή του αγωνία, ως αγνού νοήμονος όντος, που ασφυκτιά στο κλουβί της Ύλης, προσδίδει στο έργο του μια διαχρονική επιβλητικότητα κι ένα αρχαιοπρεπές μεγαλείο.
Πίστευε ότι οι άνθρωποι στην περιφέρεια είναι λιγότερο φορτωμένοι με ψευδοκουλτούρα και εντάσεις και για αυτό γίνονται πιο δεκτικοί σε απόψεις. Τέτοιες απόψεις εξέφρασε σε συζήτηση που είχε με τον Σύλλογο Γυναικών Σκιάθου, καλεσμένος στις 4 Μαρτίου του 1989. Στη φιλική αυτή συζήτηση, στην οποία αναπτύχθηκαν πολλά ουσιώδη κι ακανθώδη θέματα, δημιουργήθηκε μια αμοιβαία σχέση επικοινωνίας και κατανόησης πάνω σε ένα ώριμο έδαφος προβληματισμού. Στο βιβλίο του «Η γυναίκα της ανδροκρατίας και οι κοινωνίες των υπερκαταναλώσεων» μπορεί ο αναγνώστης να αντιληφθεί το πνεύμα εκείνης της συζήτησης, αλλά και γενικότερα να μυηθεί στα μυστικά της κοσμοθεωρίας του μεγάλου αυτού Σκιαθίτη διανοούμενου. Γράφει χαρακτηριστικά: «Είμαστε πραγματικά τραγικές αστειότητες και σοβαροφανείς επιπόλαιοι, «ειρηνιστές» και «αντιρρυπαντιστές» ρυπαρότατοι ως ψυχισμοί, δυσλείτουργα σώματα και κοινωνίες με τυφλές παρορμήσεις για πλάγια και απευθείας αυτοκτονία.
Ο Ζήσης Οικονόμου ήταν τελικά πολύ πιο μπροστά από την εποχή του. Οφείλουμε μόνο να υποκλιθούμε…
* «Aιθρία σιγή» είναι ο τίτλος του αφιερώματος στον Σκιαθίτη ποιητή Ζήση Οικονόμου. Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί στο κτίριο Σπίρερ την Πέμπτη 19 Δεκέμβρη στις 7.30 μ.μ. Ομιλητές: Σοφία Κανταράκη, Γρηγόρης Σουλτάνης, Νίκος Λαρυγγάκης. Ο Ζήσης Οικονόμου για το σύνολο του έργου του έχει βραβευτεί από την Ακαδημία Αθηνών (1977). Επίσης, έχει λάβει κρατικό βραβείο ποίησης (1995).
*Η Σοφία Κανταράκη είναι φιλόλογος – ιστορικός, υπεύθυνη Σχολικών Δραστηριοτήτων ΔΔΕ Μαγνησίας