Αφρός των παλαιών ημερών

Της
ΛΙΝΑΣ ΘΩΜΑ

Μανώλης Γκαγκάκης,
Σεμνός υπηρέτης της θάλασσας
και του Πηλίου,
εκδόσεις Ήβη 2024, σ. 207
Η συγκέντρωση της αρθρογραφίας του Μανώλη Γκαγκάκη φέρνει στο φως ένα αξιοσημείωτο έργο: Είναι μαζί έκφραση της πνευματικής ζωής του τόπου, αλλά και περιδιάβαση ενός βίου. Η ευγενική πρόθεση του αδερφού του, Χρήστου Γκαγκάκη, όπως διατυπώνεται κιόλας από τον πρόλογο, έχει τον σκοπό της: «Για να μείνει άσβηστη η μνήμη και το έργο του αδερφού μου, Μανώλη Γκαγκάκη, πρέπει να μην χαθούν και ξεχαστούν στον χρόνο τα δημοσιεύματα που έγραψε σε περιοδικά και εφημερίδες τα χρόνια που πέρασαν ανεπιστρεπτί» (σ. 9).
Ενάντια, λοιπόν, στη λησμονιά του χρόνου, μια αρθρογραφία πλούσια σε ιστορικά, αλιευτικά, λαογραφικά και οικολογικά θέματα έρχεται να καταγράψει και να αφηγηθεί, να τέρψει και να διδάξει. Από την περιπέτεια μιας βάρκας στα κύματα, έως την πολύπλευρη χρήση της νεροκολοκύθας και από τις αναμνήσεις του πολέμου, στα ξεχασμένα πηλιορείτικα παιχνίδια των παιδιών, τα «κύκλα» και τις τράτες: Όλα έρχονται να καταθέσουν την πολύτιμη μαρτυρία τους, ξεναγώντας τον αναγνώστη στα μονοπάτια της πηλιορείτικης ζωής. Καταγράφοντας επιπλέον και ειδικούς λεκτικούς όρους, στη γλώσσα των ψαράδων λόγου χάρη ή σε εκείνη των παιδιών, τα κείμενα ανιχνεύουν ακούσματα της ντοπιολαλιάς μέσα από τη θερμότητα της προφορικής ομιλίας. Κάθε λέξη, άλλωστε, διαφυλάσσει τον πολιτισμό της. Οι επισημάνσεις των γλωσσολόγων για την κοινωνική μαρτυρία της γλώσσας αποδεικνύουν εδώ του λόγου το αληθές.
Ο χημικός Μανώλης Γκαγκάκης που όπως σημειώνει και ο Γρηγόρης Καρταπάνης «δεν περιχαρακώθηκε στην επαγγελματική του ιδιότητα, αλλά διεύρυνε τη δράση του στα γράμματα και τις περιβαλλοντικές ανησυχίες του (…) διακρίθηκε και ως μανιώδης και ικανός ψαράς – με αυστηρή τήρηση της σχετικής νομιμότητας – δίνοντας τις σωστές κατευθύνσεις και σε τούτη τη δημοφιλή ενασχόληση» (σ. 205). Ερευνητής της ιστορίας του ναυαγίου του Περσικού στόλου στις ακτές του Β.Α. Πηλίου το 480 π.Χ., διηγηματογράφος και καταγραφέας ενός προσωπικού βιώματος, επέκτεινε το ενδιαφέρον του και στη στιχουργική, συνθέτοντας έμμετρα ποιήματα και στίχους. Τα βιβλία του τα μοίραζε δωρεάν «στους καλούς φίλους» – η ευγένεια του πνεύματος στην πλέον ακραιφνή της μορφή.
Η πλούσια ύλη του βιβλίου αυτού χωρίζεται σε τρία μέρη: «Του βουνού και Του χωριού», «Της θάλασσας» και «Οικολογικά – Λογοτεχνικά και άλλα…». Παράλληλα, το «Εργογραφικό Σημείωμα», τα χρήσιμα Παραθέματα, το ενδεικτικό φωτογραφικό υλικό και η παράθεση των Επαίνων και κρίσεων για το έργο του Μανώλη Γκαγκάκη διατρέχουν τα ποικίλα περιστατικά της ζωής του. Ο αναγνώστης απολαμβάνει τη μαρτυρία της από την πρώτη ώς την τελευταία σελίδα, ίσαμε τα τελευταία του λόγια: «Ραντίστε με αλμύρα του Αιγαίου, αυτή αρκεί να μ’ αναστήσει».
Πέτρες, φυτά και χτίσματα καλντερίμια και εκκλησάκια γίνονται όλα μάρτυρες πολιτισμού· οικογένειες, άνθρωποι, επαγγέλματα, βιογραφίες και βίοι αγίων του καθημερινού – γενιές ολόκληρες που σημάδεψαν τον τόπο. Τοπωνύμια που απομόνωσαν δράσεις ανθρώπων, άψυχα και έμψυχα στοιχεία, ακόμα και του Πηλίου τα ταπεινά λιθάρια οριοθετούν και καταγράφουν τη μικρή τους ζωή στη μεγάλη διάσταση του χρόνου. Και γίνονται ο απολογισμός του καθημερινού που κρατάει το αντηχείο του στου καιρού το πέρασμα.
Ο συγγραφέας στρέφει το βλέμμα του εκεί όπου αγαπάει, διασταυρώνοντας τη ματιά του παιδιού με εκείνη της ωριμότητας, συνδυάζοντας το κριτήριο του επιστήμονα με το ρομαντικό πνεύμα του λογοτέχνη. Συγκρατημένα ονειροπόλος, όσο και ρεαλιστικά προσγειωμένος, χιουμορίστας και καυστικός, παραδοσιακός όσο και σύγχρονος, ζυγίζει μελετημένα τις ποιότητες των πραγμάτων για να ρίξει ματιές στην ιστορία, τη μυθολογία, τη φυσική, τη βοτανική, την αρχιτεκτονική, τη μετεωρολογία και τη γλωσσολογία, την κοινωνιολογία και τη λαογραφία, την οικολογία, τη γραμματολογία και τη βιογραφική έρευνα, μιλώντας βεβαίως και για την τέχνη του ψαρέματος, την αγαπημένη του ασχολία. Άλλωστε, η αλίευση γίνεται στις παραπάνω επιστήμες και πράξη μεταφορική. Μέχρι και συνταγές μαγειρικής με κρίταμα παραθέτει: Τίποτα δεν παραλείπεται από την πρακτική της παραδοσιακής ζωής.
Μέσα από τα άρθρα του Μανώλη Γκαγκάκη, η τέχνη του καθημερινού γίνεται έκφραση του πολιτισμού που αναβιώνει.