Με μια συνταρακτική εξομολόγηση, ένα ολοκληρωμένο ποίημα, που αντηχούσε την παραφορά των Βακχών, τη γενναιότητα των ηρώων της Ιλιάδας, την αναλυτική εμβάθυνση του Θουκυδίδη, τη στοχαστικότητα του Τολστόι, την αθωότητα των παιδιών όλου του κόσμου και την ηχώ των ονείρων που έκλεισαν σε όλες τις ταινίες τους, απάντησαν χθες οι αδελφοί Πάολο και Βιτόριο Ταβιάνι στην αναγόρευσή τους σε επίτιμους διδάκτορες του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Δεν είναι καθόλου υπερβολή να πούμε ότι όση ώρα μιλούσαν οι Ιταλοί σκηνοθέτες, οι παρόντες στην αναγόρευση είχαν την αίσθηση ότι το μαύρο κοράκι της αρχικής σεκάνς από το «Χάος» έφερνε κύκλους πάνω από την αίθουσα, ότι οι Βάκχες, από την «πιο άτεγκτη και ανοιχτή σε αντιφατικές ερμηνείες» τραγωδία του Ευριπίδη, μπορεί να εισέβαλαν από στιγμή σε στιγμή για να γκρεμίσουν τα τείχη της ορθοφροσύνης, ότι η αγαπημένη τους πατρώα Τοσκάνη ήταν το αιματηρό πεδίο μάχης γύρω από τον ποταμό Σκάμανδρο, ενώ πεφταστέρια χρωματίζουν τον ουρανό και «ο ποταμός αρνείται να δεχτεί άλλο αίμα, επαναστατεί».
Η «Lectiο Doctoralis» των Ταβιάνι, που είχε τον τίτλο «Εκ του σύνεγγυς στην ελληνική γη», εξελίχθηκε τελικά σε τιμή που απέδωσαν οι ίδιοι, αφού ξεκάθαρα είπαν ότι «μια τέτοια πρόσκληση ήταν κάτι που περιμέναμε: κοιτάζοντας μέσα στο πηγάδι του παρελθόντος, αισθανόμασταν ανέκαθεν εγγύτερα στον ελληνικό πολιτισμό παρά στον ρωμαϊκό».
Το προηγούμενο βράδυ συναντήσαμε τους αδελφούς Ταβιάνι. Με ξεχωριστή ενεργητικότητα, χιούμορ, σαρκασμό και εκφραστικό πάθος στις χειρονομίες, σαν να σκηνοθετούσαν, μας μίλησαν για τις ρίζες τους στην Τοσκάνη, τον ρόλο της μουσικής στο έργο τους, τον φασισμό, την Ευρώπη και την επανάσταση. (Ευχαριστούμε την πρόεδρο του τμήματος Ιταλικής Φιλολογίας, Ντίνα Ευαγγέλου, για τη διερμηνεία.)
Κι επειδή μας άκουσαν να σιγομουρμουρίζουμε το μουσικό θέμα του Μορικόνε από το «Αλοζανφάν», η συζήτηση ξεκίνησε από αυτό ακριβώς το σημείο.
Πάολο Ταβιάνι: …α, είναι η μουσική που αντέγραψε ο Ταραντίνο σε μια ταινία του, θυμώσαμε, τηλεφωνήσαμε στον Μορικόνε. Και ύστερα τα εγγόνια μας την τραγουδούσαν και μας λέγανε, «ωραίο αυτό το κομμάτι του Ταραντίνο»…
Βιτόριο Ταβιάνι: … μας άρεσε όμως το τέλος της ταινίας, γιατί οι «Αδωξοι Μπάσταρδη» αναφέρονταν στο θέμα του φασισμού. Αλλά είπαμε, τι διάολο κάνει αυτός και μας κλέβει το μουσικό θέμα;
• Φαντάζεστε το έργο σας χωρίς τη μουσική των Μορικόνε και Πιοβάνι; Μοιάζει πάντα να επιδιώκετε όχι μια συνοδευτική, αλλά μια σχολιογραφική λειτουργία της μουσικής.
Π. Ταβιάνι: …και τη μουσική που ο Τζουλιάνι Ταβιάνι, γιος του Βιτόριο, έγραψε για τρεις ταινίες μας. Για μας η μουσική έχει πάντα την ίδια αξία που έχει ένας χαρακτήρας στο έργο. Δεν είναι δουλικός συνοδός της εικόνας, είναι σημαντικός. Οταν γράφουμε το σενάριο, σημειώνουμε πού θα μπει η μουσική, έχουμε μιλήσει με τον μουσικό, έχουμε κάποιες ιδέες. Πιστεύουμε ότι ο κινηματογράφος μπορεί να είναι κληρονόμος της μεγάλης μουσικής κληρονομιάς, της παγκόσμιας αλλά και της ιταλικής ειδικότερα. Στην τελευταία μας ταινία, τον «Θαυμάσιο Βοκάκιο», υπάρχει μουσική τέκνο, μοντέρνα ηλεκτρονική του Τζουλιάνο, αλλά και Βέρντι, Πουτσίνι, Ροσίνι. Εμείς έχουμε κάποιες ιδέες, αλλά ο μουσικός μπορεί να τις τροποποιήσει, διότι η ταινία είναι κάτι που εξελίσσεται. Οταν αρχίζουμε γύρισμα, είμαστε σίγουροι ότι θα γυρίσουμε αυτό που έχουμε ήδη γράψει και μετά πάντα μας εκπλήσσει το φως, το πρόσωπο ενός ηθοποιού… Στο τέλος της ταινίας η αρχική διαίσθηση συντίθεται σε διαφορετική μορφή, αλλά… δεν μπορούμε να πούμε και όλα μας τα μυστικά…
Β. Ταβιάνι: Πολλές φορές είναι η μουσική που αλλάζει μια ιδέα μας.
• Το 1974 είχατε έρθει στη Θεσσαλονίκη, ήταν μετά την πτώση της χούντας για την παρουσίαση του «Αλοζανφάν», ένα σχόλιο για τον φασισμό και την επανάσταση. Ο φασισμός στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλες χώρες της Ευρώπης, παλιννοστεί…
Β. Ταβιάνι: Πριν από ένα χρόνο ήταν νομίζω πιο επικίνδυνα τα πράγματα στην Ελλάδα, τώρα είναι σε υποχώρηση. Σε ό,τι αφορά τον φασισμό θα μιλήσω για την Ιταλία που την γνωρίζω και η οποία πάει συνεχώς δεξιά. Κι εμείς πρέπει να πολεμήσουμε. Μήπως έχετε ιδέες πάνω σ’ αυτό; Πάντως ο σοσιαλισμός δεν θα πεθάνει ποτέ όσο υπάρχει ένας άνθρωπος να μιλάει γι αυτόν.
♦ Ολόκληρη η συνέντευξη στην «Εφημερίδα των Συντακτών» που κυκλοφορεί σήμερα.