Δημήτριος Καραμπερόπουλος: Γεωγραφία και Ιστορία συμπλέκονται στο έργο του Ρήγα

Ο Δημήτριος Απ. Καραμπερόπουλος γεννήθηκε στο Βελεστίνο όπου έζησε τα παιδικά και νεανικά του χρόνια. Ασκεί την Παιδιατρική στην Κηφισιά Αττικής και με τη σύζυγό του φαρμακοποιό Βασιλική Κωσταρέλου απέκτησαν τέσσερα παιδιά. 

Ασχολείται συστηματικά με την Ιστορία της Ιατρικής επικεντρώνοντας το επιστημονικό του ενδιαφέρον ιδιαίτερα στην εποχή του Νεοελληνικού Διαφωτισμού και τους ιατρούς της αρχαιότητας Ιπποκράτη και Γαληνό έχοντας δημοσιεύσει αρκετές αντίστοιχες μελέτες. Ανακηρύχθηκε το 1996 με άριστα διδάκτωρ Ιστορίας της Ιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών με μια πολυσέλιδη μελέτη για τα έντυπα ιατρικά ελληνικά βιβλία της περιόδου 1745-1821.  

Είναι πρόεδρος της Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα και έχει διοργανώσει 8 Διεθνή Συνέδρια για τον Ρήγα Βελεστινλή και τη γενέτειρά του, ενώ παράλληλα επιμελείται την έκδοση των Πρακτικών τους με τίτλο Υπέρεια.  

Έχει επανεκδώσει με σχόλια και ευρετήρια τα ολοκληρωμένα για πρώτη φορά μετά 210 χρόνια Άπαντα τα έργα του Ρήγα Βελεστινλή. 

Έχει επίσης εκδώσει το Σύνταγμα του Ρήγα σε 10 γλώσσες και αντίτυπά τους έχουν αποσταλεί σε χίλιες περίπου Εθνικές και Πανεπιστημιακές Βιβλιοθήκες. 

Για τον Ρήγα Βελεστινλή έχει γράψει αρκετές ειδικές μονογραφίες και έχει παρουσιάσει τις τρεις σημαντικότερες έρευνες των τελευταίων δεκαετιών: 

-Ένα πρότυπο του βιβλίου του Ρήγα «Φυσικής απάνθισμα» είναι η Γαλλική Εγκυκλοπαίδεια των Ντιντερώ και Νταλαμπέρ.

-Τα πρότυπα της «Χάρτας της Ελλάδος» είναι ο χάρτης της αρχαίας Ελλάδος του Ντελίλ καθώς και ο χάρτης του Ζανόνι. 

-Ο Ρήγας είναι ο μεταφραστής των «Ολυμπίων» του Μεταστάσιο και όχι κάποιος φίλος του, όπως έχει υποστηριχθεί.

Συνέντευξη 

ΧΑΡΙΤΙΝΗ ΜΑΛΙΣΣΟΒΑ

«Βελεστίνο: Η γενέτειρα του Ρήγα. Συνοπτική ιστορική αναδρομή», ο τίτλος του νέου βιβλίου σας. Τι θα βρει ο αναγνώστης στις σελίδες του;  

Το βιβλίο ήρθε να καλύψει ένα κενό. Δεν είχαμε μια ιστορία της γενέτειρας του Ρήγα, του Βελεστίνου. Στα Πρακτικά των Διεθνών Συνεδρίων «Φεραί-Βελεστίνο-Ρήγας» έχουν δημοσιευθεί επί μέρους θέματα του Βελεστίνου, μερικά εκ των οποίων αναπτύχθηκαν και σε βιβλία, όπως της Νίτσας Κολιού, του Βασίλη Κ. Καραμπερόπουλου και σχετικά δικά μου. Με το βιβλίο τώρα θα έχει τη δυνατότητα ο αναγνώστης συνοπτικά να γνωρίσει την ιστορία του Βελεστίνου, που εμπλουτίζεται και με πολλές εικόνες. 

Πρόκειται για το τριακοστό πρώτο βιβλίο της Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα. Παρότι οι περισσότεροι αναγνώστες τη γνωρίζουν, θέλετε να μας δώσετε κάποια στοιχεία της;

Η Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα ιδρύθηκε το 1987 και έχει διοργανώσει 8 Διεθνή Συνέδρια για τις τρεις θεματικές ενότητες, τις αρχαίες Φερές, το Βελεστίνο και τον Ρήγα, με τη συμμετοχή αξιόλογων επιστημόνων από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Παράλληλα, εξέδωσε τους πολυσέλιδους 7 τόμους των Πρακτικών τους και τώρα ετοιμάζουμε την έκδοση των πρακτικών του 8ου Συνεδρίου, και μετά θα αναγγελθεί η διοργάνωση του 9ου Συνεδρίου, το 2027.

Έχουμε επανεκδώσει τα ολοκληρωμένα Άπαντα τα έργα του Ρήγα Βελεστινλή για πρώτη φορά σε αναστατική μορφή μετά διακόσια χρόνια με ευρετήρια και πολλές καινούργιες έρευνες. 

Επίσης έχουμε εκδώσει ειδικότερες μελέτες με τις οποίες ξεδιαλύνονται πολλά θέματα για τη ζωή και το έργο του Ρήγα, ανταποκρινόμενοι στη σύσταση του ιστορικού του Ρήγα, του Λέανδρου Βρανούση, ο οποίος μας τόνιζε, ότι πολλή σκόνη έχει επάνω του ο Ρήγας, και αυτήν τη σκόνη καθαρίζουμε με τις ειδικές μελέτες μας.

Έχουμε μεταφράσει το Σύνταγμα του Ρήγα σε 10 γλώσσες, κατά σειρά έκδοσης, Βουλγαρικά, Ρουμανικά, Σερβικά, Αλβανικά, Ρωσικά, Ιταλικά, Αγγλικά, Γαλλικά, Ισπανικά και Γερμανικά, αντίτυπα των οποίων έχουν αποσταλεί σε χίλιες περίπου Βιβλιοθήκες Πανεπιστημιακές και Εθνικές. 

Στην Ιστοσελίδα της Επιστημονικής μας Εταιρείας www.rhigassociety.gr είναι όλα αναρτημένα και ελεύθερα να τα ανακτήσει όποιος θέλει.  

Το βιβλίο σας αποτελεί και μια ευσύνοπτη καταγραφή της ιστορίας του Βελεστίνου. Ήταν στις προθέσεις σας να τη γνωστοποιήσετε σε ντόπιους, αλλά και σε όλη την επικράτεια με τρόπο που να είναι πιο προσφιλής στους αναγνώστες; 

Τα ευσύνοπτα κείμενα διαβάζονται από περισσότερους ανθρώπους. Τα ογκώδη είναι κυρίως για τους ερευνητές. Το 2018 στο ισχνό λήμμα «Βελεστίνο» της WIKIPEDIA πρόσθεσα ένα περιεκτικό κείμενο με τη διαχρονική ιστορία του. Και για γίνει ευρύτερα γνωστή η ιστορία της γενέτειρας του Ρήγα, ανέπτυξα το κείμενο αυτό με πολλές ακόμη πληροφορίες και εικόνες, ώστε να είναι προσφιλές ανάγνωσμα για όποιον θα θέλει να γνωρίσει την ιστορική διαδρομή του Βελεστίνου.

Πόσο σημαντική είναι η γνώση της ιστορίας της ιδιαίτερης πατρίδας μας; 

Ο Ρήγας Βελεστινλής μας δίνει το παράδειγμα, για το πόσο σημαντική είναι η γνώση της ιστορίας της ιδιαίτερης πατρίδας μας. Δίπλα στον τίτλο της μεγαλειώδους «Χάρτας» του και πάνω από την «Επιπεδογραφία των Αθηνών», ο Ρήγας βάζει το τοπογραφικό διάγραμμα της γενέτειράς του με πολλά ιστορικά στοιχεία, την «Επιπεδογραφία της Φεράς λεγομένης νυν Βελεστίνος», δίνοντάς μας και ένα μήνυμα ότι θα πρέπει να αναδεικνύουμε τα ιστορικά στοιχεία της γενέτειράς μας. 

Θα ακολούθησε ο Ρήγας τις συστάσεις των συμπατριωτών του εκ Μηλεών Πηλίου Δημητριέων (Γρηγ. Κωνσταντά και Δ. Φιλιππίδη), οι οποίοι στη «Γεωγραφία νεωτερική», την οποία μνημονεύει και στον «Νέον Ανάχαρσι», τόνιζαν ότι θα πρέπει να «περιγράψη ο καθένας τον τόπο του όπου εγεννήθηκε» και κατ’ αυτόν τον τρόπο «να οπού αποχτούμεν και ημείς μια χωρογραφία του τόπου μας, πράγμα αναγκαιότατο και ωφελιμώτατο εις όλους». 

Η γνώση του γεωγραφικού χώρου της πατρίδας μας, καθώς και των σχετικών ιστορικών γεγονότων αποτέλεσαν τον πυρήνα της δράσης του Ρήγα, του στρατηγικού σχεδίου της επανάστασής του, για να εξυψώσει το ηθικό των σκλαβωμένων, τονίζοντάς τους ποιων προγόνων ήταν απόγονοι. Γεωγραφία και Ιστορία συμπλέκονται στο έργο του Ρήγα.

Ποια ήταν η αφορμή, πέρα από την αγάπη σας για την ιδιαίτερη πατρίδα σας, να ασχοληθείτε με τη συλλογή και καταγραφή της ιστορίας του Βελεστίνου και του Ρήγα; 

Το 1981 είχα ιδρύσει τον Σύλλογο Βελεστινιωτών Αθηνών και μετά τέσσερα χρόνια ανέλαβα τη διοίκηση, αφού αδρανοποίησα τις δραστηριότητές μου με την πολιτική, που μέχρι τότε ασχολούμουνα. Το 1985 είχα την ιδέα να διοργανώσω Συνέδριο για τον Ρήγα και τη γενέτειρά του, που μέχρι τότε δεν είχε ποτέ διοργανωθεί. Μάλιστα, ο Λέανδρος Βρανούσης, ο ιστορικός του Ρήγα, όταν του το ανακοίνωσα αυθόρμητα αναφώνησε, «επιτέλους βρέθηκε ο άνθρωπος να διοργανώσει Συνέδριο για τον Ρήγα». Έτσι ο 1986 διοργανώθηκε με επιτυχία στο Βελεστίνο το Α’ Συνέδριο με συμμετοχή αξιόλογων επιστημόνων. Ακολούθησαν τα επόμενα Συνέδρια κάθε 5 χρόνια περίπου, το 8ο διοργανώθηκε πέρυσι, τον Μάιο του 2023, εκδίδοντας παράλληλα τα αντίστοιχα Πρακτικά τους, που χωρίς την έκδοσή τους είναι στην ουσία άχρηστη η διοργάνωση των Συνεδρίων. Παράλληλα, στοχεύσαμε στην έκδοση των έργων του Ρήγα σε αναστατική μορφή και με την προσθήκη ευρετηρίων, γεγονός που μας βοήθησε να παρουσιάσουμε τις τρεις σημαντικότερες έρευνες των τελευταίων δεκαετιών για τον Ρήγα.

Μελέτες, μονογραφίες, δημοσιεύσεις σε επιστημονικά περιοδικά, δεκαετίες έρευνας με φόντο το Βελεστίνο και κύριο άξονα τον Ρήγα. Πώς αποτιμάτε όλη αυτή την προσπάθεια μετά τόσα χρόνια μελέτης και συγγραφικής δράσης; 

Νομίζω ότι επιτελέσαμε το χρέος μας στη γενέτειρά μας και τον Ρήγα Βελεστινλή. Διοργανώσαμε για πρώτη φορά τα Διεθνή Συνέδρια «Φεραί-Βελεστίνο-Ρήγας» κάθε πέντε χρόνια και παράλληλα εκδίδαμε τα Πρακτικά τους. Επανεκδώσαμε, εμείς οι συμπατριώτες του τα έργα του, για πρώτη φορά σε αυθεντική μορφή, τη «Χάρτα της Ελλάδος» τη «Νέα Χάρτα της Βλαχίας» και τη «Γενική Χάρτα της Μολδοβίας». Εκδώσαμε με σχολιασμό την εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τονίζοντας ότι σε μια εποχή που όλοι υμνούσαν τον Ναπολέοντα σαν ελευθερωτή, ο Ρήγας δεν έγραψε ούτε μια λέξη, ούτε ένα στίχο υπέρ του, όπως έπραξαν άλλοι (Κοραής, Μαρτελάος, Κάλβος, Περραιβός), αλλά εξέδωσε την εικόνα του Μ. Αλεξάνδρου προσφέροντας στους σκλαβωμένους πρότυπο ανδρείας, αγωνιστικότητας και αποτελεσματικότητας.

Τεκμηριώσαμε για πρώτη φορά, ένα πρότυπο του «Φυσικής απάνθισμα» τη Γαλλική Εγκυκλοπαίδειας του Ντιντερώ, τα πρότυπα της «Χάρτας», αναδείξαμε τα σύνορα στη «Χάρτα», την παρουσία του ροπάλου του Ηρακλέους σε όλους τους χάρτες του, στοιχεία που μας έδωσαν τη δυνατότητα να συνθέσουμε το συγκεκριμένο «Στρατηγικό σχέδιο της επανάστασης» του Ρήγα Βελεστινλή. Επίσης αποκαταστήσαμε το όνομά του, όπως υπέγραφε και ανέγραφε στα βιβλία του, διαγράφοντας από τα σχολικά βιβλία Ιστορίας το ανιστόρητο «Αντώνιος Κυριαζής» σαν τάχα πραγματικό όνομά του. Τώρα οι μαθητές της Στ’ Τάξεως Δημοτικού μαθαίνουν το πραγματικό του όνομα «Ρήγας Βελεστινλής», επισημαίνοντας ότι ποτέ ο Ρήγας δεν χρησιμοποίησε το «Φεραίος». Αποδείξαμε ότι το πρόσθεσαν οι Κων. Κούμας το 1832 και στη συνέχεια ο Ιω. Φιλήμων και ο Χριστόφορος Περραιβός.

Θέλετε να μας πείτε και τη σημασία της έκδοσης της αυθεντικής Χάρτας της Ελλάδος; 

Το 1998, τότε που γιορτάστηκαν τα 200 χρόνια από τον μαρτυρικό θάνατο του Ρήγα, εκδώσαμε την αυθεντική για πρώτη φορά «Χάρτα της Ελλάδος» του Ρήγα από το καλά διατηρημένο πρωτότυπο αντίτυπο της Γενναδείου Βιβλιοθήκης, στο φυσικό μέγεθος. Επί πλέον, συντάχθηκε για πρώτη φορά το Ευρετήριο όλων των ονομάτων, που αναγράφονται στη Χάρτα, μια εργασία επίπονη και πολύχρονη, αλλά αρκετά χρήσιμο το Ευρετήριο στους μελετητές. 

Η έκδοση συνοδεύτηκε από δύο αξιόλογες εργασίες, μία για τα νομίσματα, που ο Ρήγας έχει στη «Χάρτα» του από την αρχαιολόγο νομισματολόγο Βάσω Πέννα και η άλλη του ομιλούντος με την οποία για πρώτη φορά δόθηκε απάντηση στο ζητούμενο της ιστορικής έρευνας, ποιο πρότυπο ο Ρήγας χρησιμοποίησε για τη «Χάρτα» του. Μέχρι την έκδοσή μας δεν γνώριζαν κάτι σχετικό. Με την έρευνά μας αποδείχθηκε ότι ο Ρήγας για τον χώρο από τον Αίμο έως την Κρήτη πήρε χάρτη της αρχαίας Ελλάδος του Γάλλου χαρτογράφου Guil. Delisle, κι’ αυτό το έκανε επίτηδες για να έχει, αντί της οθωμανικής, την ελληνική ονοματολογία των τοπωνυμίων και την ελληνική πολιτική διαίρεση του χώρου.

Είστε αναγνώστης βιβλίων; Ποιο είδος βιβλίων προτιμάτε; 

Τα ιστορικά κυρίως βιβλία, τα σχετικά με την Ιστορία της Ιατρικής του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, που είναι και το αντικείμενο της διδακτορικής μου διατριβής στην Ιατρική Σχολή της Αθήνας, καθώς και τα σχετικά με τους αρχαίους ιατρούς, Ιπποκράτη και Γαληνό. Επίσης τα βιβλία της εποχής της Τουρκοκρατίας-Λατινοκρατίας, της εποχής του Ρήγα, της Ελληνικής Επανάστασης του 1821.

Διαβάσατε πρόσφατα κάποιο βιβλίο που σας εντυπωσίασε;

Κατά τις διακοπές μου τον μήνα Αύγουστο στην περιοχή μας περάτωσα το βιβλίο «Ο ενδοξότερος αγώνας. Η Ελληνική Επανάσταση του 1821» του Αριστείδη Χατζή, καθώς και τα Πρακτικά της Επιστημονικής Ημερίδας «Ελληνική Επανάσταση 1821: Όψεις και απόψεις». Επί πλέον, μια και συγκεντρώνω τα βιβλία που κάνουν αναφορά στη «Χάρτα» του Ρήγα, μου δόθηκε η ευκαιρία να διαβάσω το βιβλίο του Βίκτωρα Κοντονάτσιου, «Μνήμη Χαμάκως», έκδοση της Φιλαρχαίου Εταιρείας Αλμυρού «Όθρυς», όπου στο εξώφυλλο έχει τμήμα από τη Μαγνησία της «Χάρτας» του Ρήγα με αναφορά στη Χαμάκω. 

Θα ήθελα να προσθέσω ότι εκτός των ιστορικών βιβλίων, διεξήλθα με ευχαρίστηση τις δύο μικρές μεταφρασμένες στα ελληνικά μελέτες της σημαντικής Γαλλίδας ελληνίστριας Ζακλίν ντε Ρομιγί, που αναφέρονται στην αξία της αρχαίας ελληνικής κληρονομιάς, «Τι πιστεύω» και «Τα ρόδα της μοναξιάς». 

Ποια αξία θεωρείτε υπέρτατη; 

Την αγάπη. Αυτή μας οδηγεί να υπερβούμε το εγώ και να φθάσουμε στο εμείς, στην επικοινωνία με τον άλλο, τους άλλους, τη φύση γενικότερα και να αποκτήσει μια γλυκύτητα η ζωή μας. 

Ασχολείστε με τη συγγραφή κάποιου νέου βιβλίου; 

Παράλληλα με τις διάφορες δημοσιεύσεις ασχολούμαι με την ολοκλήρωση της συγγραφής ενός βιβλίου όπου θα είναι «Πλήρως σχολιασμένη η δωδεκάφυλλη Χάρτα της Ελλάδος». Θα είναι το επιστέγασμα των μελετών μου για τον Ρήγα Βελεστινλή. Επίσης, για την Ιστορία της Ιατρικής συγκεντρώνεται υλικό για την έκδοση του βιβλίου με τίτλο «Η Ελληνική Ιατρική κατά την ξενική κυριαρχία (Λατινοκρατίας-Τουρκοκρατίας)».