Του Γιάννη Λουλούδα,
φιλολόγου
Η 22α Φεβρουαρίου του 1943 παραμένει για πάντα η αποφράδα ημέρα του Λαύκου. Τι πιο τραγικό για ένα χωριό απ’ τη θυσία έξι νέων παλικαριών στον βωμό της θηριωδίας των κατακτητών της νεότερης ιστορίας. Θυσία που έγινε το σύμβολο της παλλαϊκής αντίστασης του χωριού.
Αλλά ας τοποθετήσουμε την άδικη αυτή εκτέλεση από τους Ιταλούς του Μουσολίνι στη γενικότερη ιστορική συγκυρία της εποχής. Απ’ τον Απρίλιο του 1941 (αρχή της Κατοχής), οι ναζί εφαρμόζουν το σύστημα της τριπλής κατοχής. Οι Γερμανοί ελέγχουν την Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Κρήτη, αφήνουν στους Ιταλούς την επαρχία και τις παραθαλάσσιες περιοχές της χώρας και διορίζουν τους Βούλγαρους συμμάχους τους, κατακτητές στην υπόλοιπη Βόρεια Ελλάδα. Έτσι η Μαγνησία είναι υπό την κατοχή των Ιταλών, οι οποίοι τη γενική διοίκηση την έχουν στον Βόλο και σε πολλά παραλιακά χωριά του Πηλίου εγκαθιστούν «Finantsa» ( ναυτική λιμενική διοίκηση) , για να ελέγχουν από εκεί την ευρύτερη περιοχή. Στο Νότιο Πήλιο η Φινάντσα ήταν στη Μηλίνα από το 1941 μέχρι τις αρχές του 1943.
Όμως στις αρχές του 1943 η κατάσταση στην Ιταλία δεν εξελίσσονταν θετικά για τον Μουσολίνι. Οι πεποιθήσεις που επικρατούσαν παντού , ακόμα και σε μέλη του φασιστικού κόμματος, ήταν ότι η Ιταλία έπρεπε να εγκαταλείψει τον πόλεμο, τον οποίο έτσι και αλλιώς θα χάσει. Οι στρατιωτικές ήττες και οι σφαγές των Ιταλών στη Ρωσία, την Τυνησία και η επερχόμενη απόβαση στη Σικελία, αποτελούσαν το ολοφάνερο προοίμιο τη άμεσης εισβολής. Ωστόσο ο Μουσολίνι κρατούσε ακόμα την εξουσία απομονωμένος από τους υπόλοιπους, παίζοντας πάντοτε εις μάτην τον ρόλο του ισότιμου προς τον Χίτλερ συμμάχου. Οι συζητήσεις όμως για την ανατροπή του είχαν αρχίσει στους βασιλικούς κύκλους και στα παλαιότερα μέλη του φασιστικού κόμματος. Όλα αυτά θα γίνονταν γνωστά στους ανώτερους Ιταλούς αξιωματικούς που ήταν στην Ελλάδα και στα υπόλοιπα Βαλκάνια.
Η Ιταλική κατοχή χαρακτηρίστηκε από τους Έλληνες πιο ήπια από τη Γερμανική, αφού οι Ιταλοί ενδιαφέρονταν περισσότερο για τη διασκέδασή τους και διάφορες μικρολεηλασίες στα καλύβια της ελληνικής υπαίθρου, παρά για την εγκαθίδρυση και οργάνωση της κατοχής τους. Στην περίπτωση όμως των έξι νέων του Λαύκου επέδειξαν και υπερβάλλοντα ζήλο και συνοπτικές διαδικασίες για άμεση υλοποίηση μιας άδικης ακόμα και για τη λογική του κατακτητή, εκτέλεσης νέων μετεφηβικής ηλικίας. Και το ιστορικό ερώτημα παραμένει: Για ποιους λόγους προέβησαν σ’ αυτήν την παράλογη και απάνθρωπη εκτέλεση. Και δυστυχώς αβίαστα έρχονται δύο απαντήσεις: Ή θεώρησαν ότι καταστέλλουν το αντάρτικο κίνημα εν τη γενέσει του(υποκινούμενοι απ’ τους ντόπιους πληροφοριοδότες και υποστηρικτές τους), ή θέλησαν, οι επί κεφαλής τους, να επιδείξουν φασιστική νομιμοφροσύνη στους Γερμανούς του Χίτλερ.
Το γεγονός της σύλληψης των νέων
Στον Λαύκο , αρχές του 1943, δεν ήταν φανερή η αντιστασιακή κίνηση και οι λίγοι που είχαν ήδη ενταχθεί στον ΕΛΑΣ , είχαν φύγει στα βουνά. Ήδη η Φινάντσα της Μηλίνας, επίνειο του Λαύκου, είχε καταργηθεί από τον Ιανουάριο. Στις 19 Φεβρουαρίου μια ομάδα Ιταλών στρατιωτών εξόρμησε προς τα χωριά Μηλίνα και Λαύκο με άλογα και μουλάρια για να ελέγξουν την κατάσταση και να επιδοθούν στις γνωστές λεηλασίες τους. Όταν αυτό το γεγονός μαθεύτηκε στον Λαύκο, πάρα πολλοί νέοι και μεσήλικες έσπευσαν να φύγουν από το χωριό και να κρυφτούν στα γύρω δάση, επειδή υπήρξε έντονη φημολογία ότι οι Ιταλοί είχαν εντολή εκ μέρους των Γερμανών να πραγματοποιήσουν επιστράτευση για το Ανατολικό Μέτωπο. Ειδικότερα αναφέρεται ότι 70 Λαυκιώτες κρύφτηκαν στη θέση «Σίμινα», κοντά στο χωριό. Τέσσερεις νέοι : Ο Νίκος Αλιβάνιστος 19 χρόνων, τελειόφοιτος Γυμνασίου, ο Γιώργος Ν. Θωμάς 19 χρόνων, τελειόφοιτος Γυμνασίου, ο Δημήτρης Ν. Καρμαγάλος 23 χρόνων και ο Νίκος Συνούλης 22 χρόνων πήραν την πρωτοβουλία να οδηγηθούν προς την περιοχή της «Σίμινας» για να ειδοποιήσουν τους κρυμμένους ότι οι Ιταλοί τράβηξαν για τα καλύβια του Προμυρίου και ότι δεν είχαν σκοπό να κάνουν επιστράτευση. ( Για την έρπουσα φημολογία της επιστράτευσης πραγματοποιήθηκαν στην Αθήνα στην καρδιά της Γερμανικής Κατοχής δύο μεγάλες διαδηλώσεις από νέους, τη μεγαλύτερη δε, περιέγραψε ποιητικά ο Οδ. Ελύτης στο « Άξιον Έστι». Η κατάσταση έφτασε στο απροχώρητο και στις 9 Μαρτίου 1943 , ο αρχιεπίσκοπος και κατόπιν αντιβασιλεύς Δαμασκηνός, εξέδωσε ανακοίνωση με την οποία δήλωνε ότι αντιτίθεται στην επιστράτευση και επομένως δεν θα γίνει.)
Ενώ λοιπόν οι νέοι αυτοί βρίσκονταν στη θέση «Κωστούλια ράχη» δίπλα στη σημερινή τηλεοπτική κεραία , όπου συνάντησαν και άλλους που είχαν κρυφτεί, είδαν ξαφνικά τους Ιταλούς να επιστρέφουν απ’ τον διπλανό αγροτικό δρόμο πυροβολώντας στον αέρα. Αιφνιδιασμένοι κάποιοι απ’ τους κρυμμένους άρχισαν να τρέχουν προς την πλαγιά και τα ρέματα. Οι Ιταλοί όμως κατόρθωσαν να συλλάβουν τον Γιώργο Ευστ. Διονά 28 ετών, τραυματία του Αλβανικού μετώπου, για τον οποίο οι Ιταλοί ισχυρίστηκαν ότι κατείχε πιστόλι. Οι άλλοι τέσσερις νέοι δεν έφυγαν διότι δεν είχαν την αίσθηση ότι έκαναν παράνομη πράξη. Οι Ιταλοί τους συνέλαβαν, τους έδεσαν τα χέρια με μια «σαμαροτριχιά» και έτσι δεμένους , τον ένα μετά τον άλλο, τους οδηγούσαν προς τη Μηλίνα.
Στον δρόμο τους συνάντησε ο Άγγελος Ζαχαράκης 27 ετών με το ζώο του φορτωμένο λυγαριές ( ήταν καλαθοποιός). Αυτός βλέποντας τους Ιταλούς να σέρνουν δεμένους πέντε νέους διαμαρτυρήθηκε έντονα χωρίς να έχει συναίσθηση των συνεπειών της πράξης του και οι Ιταλοί συνέλαβαν και αυτόν ως ομοϊδεάτη τους. Φτάνοντας στη Μηλίνα φυλάκισαν και τους έξι σε μια αποθήκη στην παραλία με σκοπό να τους μεταφέρουν στην Αγριά. Στους Ιταλούς πήγε αμέσως και διαμαρτυρήθηκε ο πατέρας του Γιώργου Θωμά και τον συνέλαβαν και αυτόν. Επίσης τα δύο αδέλφια του Γιώργου Θωμά, Άγγελος και Ιάσων πήγαν στη Μηλίνα με τρόφιμα σ’ ένα καλάθι και 300.000 δραχμές κατοχικές για τον πατέρα και τον αδελφό τους. Ήταν τόσο απάνθρωπη η συμπεριφορά των Ιταλών, που πήραν το καλάθι και το πέταξαν στη θάλασσα. Όλη τη νύχτα της 19ης Φεβρουαρίου οι Ιταλοί χτυπούσαν και βασάνιζαν τους συλληφθέντες για να μαρτυρήσουν την οργάνωση… που δεν υπήρχε. Και οι εφτά πλέον μεταφέρθηκαν με το καΐκι του Φάππα «Σπέτσαι» στην Αγριά. Άμεσα πέρασαν στρατοδικείο με την κατηγορία της συγκρότησης αντάρτικης ομάδας και καταδικάστηκαν όλοι σε θάνατο.
Η εκτέλεση
Η ποινή αποφασίστηκε να εκτελεστεί αμέσως. Έτσι δυστυχώς την Κυριακή (μέρα που κανονικά δεν γίνονται εκτελέσεις) εκτελέστηκαν τέσσερις στο Σουτραλί Αγριάς και τη Δευτέρα 23 Φεβρουαρίου οι άλλοι δύο μικρότεροι νέοι ο Γιώργος Θωμάς και ο Νίκος Αλιβάνιστος. Οι μελλοθάνατοι υποβλήθηκαν στο ψυχολογικό μαρτύριο να σκάψουν τους λάκκους τους. Το ίδιο τέλος περίμενε και τον πατέρα Νίκο Θωμά, αλλά την τελευταία στιγμή τον έσωσε από την εκτέλεση επιτροπή του Λαύκου που αποτελούνταν από τον ιερέα του χωριού Ευαγ. Ευαγγελινό, τον οδοντίατρο Αιμίλιο Καλοβιδούρη τον Φίλιππο Θωμά, έμπορο και τον Δ. Παρησιάδη από την Αργαλαστή, ο οποίος γνώριζε ιταλικά και τον Ιταλό στρατηγό του Βόλου. Μετά την υποβολή του αιτήματος οι Ιταλοί απάντησαν ως εξής: « Δυστυχώς οι νέοι εκτελέστηκαν. Αυτόν που έχουμε να σας τον δώσουμε.» Και παρουσίασαν τον πατέρα Θωμά, ένα ανθρώπινο ράκος. Τις ίδιες εκείνες ημέρες οι Ιταλοί βομβάρδισαν τον Λαύκο με εμπρηστικές βόμβες. Ευτυχώς ένα μόνο σπίτι πήρε φωτιά και το έσωσαν οι γείτονες. Ήταν το σπίτι του Νίκου Θωμά!
Από την έρευνα που έκανα στις εφημερίδες της εποχής ,πριν και μετά την εκτέλεση, οι οποίες εκδίδονταν με τη λογοκρισία των Ιταλών, το τραγικό αυτό γεγονός δεν αναφέρεται πουθενά. Οι Ιταλοί το απέκρυψαν για τους δικούς τους λόγους μη θεωρώντας το στοιχείο παραδειγματισμού και εκφοβισμού για το αντάρτικο κίνημα που σιγά σιγά μεγάλωνε και θέριευε.
Στο άγγελμα της εκτέλεσης των έξι παλικαριών όλος ο Λαύκος πάγωσε. Δεν περίμενε κανένας όχι μόνο την εκτέλεση, αλλά ούτε την ταχύτητα της όλης διαδικασίας. Γι’ αυτό άλλοι θεώρησαν υπαίτιους τους ντόπιους πληροφοριοδότες και ομοϊδεάτες των φασιστών Ιταλών και άλλοι τις αρχές και τους παράγοντες του χωριού που δεν αξιολόγησαν σωστά το γεγονός ώστε να κινηθούν πιο γρήγορα. Γι’ αυτό από κει και πέρα το ξεσήκωμα του Λαύκου εναντίον των κατακτητών ήταν παλλαϊκό και οι οργανώσεις της Εθνικής Αντίστασης πλαισιώθηκαν από όλους σχεδόν τους νέους του χωριού.
Σήμερα 80 χρόνια μετά ανασύρουμε στη μνήμη μας τη θυσία των έξι παλικαριών, όχι για να διατηρήσουμε εχθρότητες εθνών και αναμοχλεύσεις παθών. Κάνουμε ένα μνημόσυνο ειρήνης και ελευθερίας, στηλιτεύοντας τα δεινά του πολέμου και τις απάνθρωπες αγριότητες των όποιων θέλουν να υποδουλώσουν λαούς και συνειδήσεις ανθρώπων.
Ας είναι αιώνια η μνήμη τους και η τιμή που τους οφείλουμε.
Υ.Γ.
Πληροφορίες από τους παλιούς προσκόπους του Βόλου αναφέρουν ότι επειδή ο Γιώργος Θωμάς ήταν πρόσκοπος, στον τόπο εκτέλεσης στο Σουτραλί συντάχτηκαν για πρώτη φορά (7 Μαΐου 1945) οι πρόσκοποι και κατέθεσαν στεφάνι στη μνήμη του. Το μνημείο αυτό υπήρχε για αρκετά χρόνια. Δυστυχώς όμως , παρόλες τις πληροφορίες που συνέλεξα και την επιτόπια έρευνα που έκανα πρόσφατα, δεν κατόρθωσα να βρω ούτε μνημείο , ούτε απομεινάρια μνημείου. Κι έτσι δεν γνωρίζουμε τον ακριβή τόπο που εκτελέστηκαν και ενταφιάστηκαν οι έξι νέοι από τον Λαύκο.
Πηγές:
Ουίνστον Τσώρτσιλ: Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος Δ’ τόμος σελ. 23-30
Νίτσας Κολιού: Άγνωστες πτυχές Κατοχής και Αντίστασης 1941-44. Βόλος 1985 σελ. 975
Δημήτρη Λαμπαδάρη «Ο Λαύκος, το αρχοντοχώρι του Νοτίου Πηλίου» Αθήνα 1996 σελ. 79-80
Γιώργου Θωμά: Έξι παλικάρια εκτελέστηκαν άδικα από Ιταλούς. Άρθρο στη «Θεσσαλία», 19 Φεβρουαρίου 2006
Αναλυτική αφήγηση των γεγονότων από την Κατίνα Θωμά, συνομήλικη και αγαπημένη πρωτοξαδέλφη του εκτελεσθέντος Γιώργου Θωμά, σε συνδυασμό με αφηγήσεις συνομηλίκων Λαυκιωτών με τους εκτελεσθέντες