3 Σεπτεμβρίου 1922 «Το τελευταίο σάλπισμα»

Του ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ Τ. ΣΔΡΟΛΙΑ

Η Χερσόνησος της Ερυθραίας, είναι μία από τις μεγαλύτερες χερσονήσους της Τουρκίας. Βρίσκεται δυτικά της Σμύρνης απέναντι από τη Χίο. Οι κάτοικοί της πριν τη μικρασιατική καταστροφή ήταν περίπου 100.000 και κατά τα 3/4 Έλληνες. Κατοικούσαν στις περιοχές Βουρλά, Τσεσμέ, Αλάτσατα, καθώς και σε 55 μικρά και μεγάλα χωριά της Ερυθραίας. Με την κατάρρευση του μετώπου τον Αύγουστο του 1922, τα υπολείμματα του Ελληνικού στρατού συγκεντρώθηκαν στη χερσόνησό της και συγκεκριμένα στο λεπτότερο σημείο της, μήκους 11 περίπου χιλιομέτρων. Από εκεί ξεκίνησε η προσπάθεια διαφυγής όσων δεν είχαν λιποτακτήσει ή αιχμαλωτιστεί. Με την κατάληψη της Σμύρνης από τους Τούρκους, οι Έλληνες της Ερυθραίας εγκατέλειψαν τα πάντα, αναζητώντας τη σωτηρία τους στη νησιωτική Ελλάδα. Ηρωική ήταν η προσπάθεια του Ν. Πλαστήρα, που με το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων, αποχώρησε τελευταίος από τον Τσεσμέ και έδωσε την ευκαιρία στους κατοίκους της, να διαφύγουν με ασφάλεια. Εκεί στην περιοχή Σταυρός, έδωσε την τελευταία νικηφόρα μάχη στη Μικρά Ασία. Οι Τσέτες αποδεκατίστηκαν και αργότερα οι Τούρκοι έστησαν μνημείο όπου μαρτυρούσε την τελευταία μάχη και τον χαμό 147 Τούρκων ιππέων από το «Σεϊτάν-Ασκέρ».

Πολλοί κάτοικοι της Ερυθραίας έμειναν, αλλά η μοίρα τους ήταν προδιαγεγραμμένη. Οι Τούρκοι όπως και στη Σμύρνη, έκαψαν και λεηλάτησαν τα πάντα. Τα Βουρλά καταστράφηκαν ολοσχερώς και οι κάτοικοι πολλών χωριών, εξοντώθηκαν μέχρι ενός. Δεν χρειάζεται να αναφερθούμε στην τύχη που είχαν τα γυναικόπαιδα στα χέρια των Τούρκων. Ο ανδρικός πληθυσμός σύρθηκε αιχμάλωτος στα βάθη της Ανατολίας, όπου ελάχιστοι εξ αυτών επέστρεψαν στην Ελλάδα το 1923-24. Όσοι από τους πρόσφυγες σώθηκαν, εγκαταστάθηκαν στην Αθήνα και ίδρυσαν τον οικισμό της Νέας Ερυθραίας. Στις 2 Σεπτεμβρίου 1922, το απόσπασμα του Αντισυνταγματάρχη Οδυσσέα Μαρούλη, αποτελούμενο από το 1ο Σύνταγμα Πεζικού και δύο ορειβατικές πυροβολαρχίες, εγκαταλείπει υπό τη κάλυψη των πυρών των πλοίων του ελληνικού στόλου, την τοποθεσία Αλάτσατα της Ερυθραίας κατευθυνόμενο προς το λιμάνι του Τσεσμέ. Είναι το Σύνταγμα στο οποίο έλαχε ο κλήρος να εγκαταλείψει τελευταίο τη γη της Ιωνίας. Έχει παραμείνει στη τοποθεσία ολόκληρη την ημέρα για να προστατέψει την αποχώρηση και των τελευταίων μονάδων του ελληνικού στρατού. Τελευταία, έχει διέλθει η θρυλική πλέον ΧΙΙΙ Μεραρχία (5/42 Σύνταγμα Ευζώνων) υπό τον Ν.Πλαστήρα. Την 01.15 ώρα της 3ης Σεπτεμβρίου επιβιβάζονται στη τελευταία φορτηγίδα του Ελληνικού στολίσκου ο Διοικητής του αποσπάσματος με το Μητροπολίτη του Τσεσμέ. Μετά την επιβίβαση και του τελευταίου τμήματος, ο Αντισυνταγματάρχης Μαρούλης διατάζει τον αρχισαλπιγκτή να σημάνει επί της προκυμαίας το σάλπισμα της αποχώρησης, το «τελευταίο σάλπισμα» στην αιματοβαμμένη γη της Ιωνίας. Την επόμενη ημέρα και στην ίδια περίπου περιοχή, λαμβάνει χώρα άλλο ένα τραγικό αλλά εξίσου ηρωικό γεγονός. Πέφτει νεκρός υπέρ πατρίδος, ο πλωτάρχης Δημήτριος Χατζίσκος. Ο Δ. Χατζίσκος, συμμετείχε ως ύπαρχος στο πλευρό του θρυλικού πλοιάρχου Νικόλαου Βότση στην βύθιση του τουρκικού θωρηκτού «Φετίχ Μπουλέντ» στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης. Ξεχώριζε για τον ακέραιο χαρακτήρα του, την τόλμη και την αγάπη του για την πατρίδα. Αν και εκδιώχθηκε από το βενιζελικό καθεστώς ως «συνωμότης», με την επάνοδο του Κωνσταντίνου εντάσσετε ξανά στις τάξεις του στόλου.

Τον Αύγουστο του 1922 με την κατάρρευση του μετώπου, το πολεμικό ναυτικό αναλαμβάνει ρόλο οπισθοφυλακής για τα υποχωρούντα ελληνικά τμήματα. Ο Χατζίσκος ως κυβερνήτης του πλοίου «Νίκη», επιτηρεί μαζί με άλλα πλοία του ελληνικού στόλου, τη θαλάσσια περιοχή του Τσεσμέ. Με τις εύστοχες βολές των πυροβόλων τους, παρέχει ασφαλή κάλυψη τόσο στα μάχιμα τμήματα όσο και στους πρόσφυγες, που αναζητούν την σωτηρία στα πλοία. Στις 4 Σεπτεμβρίου το πλοίο «Νίκη», ενώ προσεγγίζει μια εκ των νησίδων της περιοχής με σκοπό την διάσωση όσο περισσοτέρων προσφύγων μπορεί, δέχεται αιφνιδιαστικά καταιγισμό πυρών από Τούρκους στρατιώτες και άτακτους Τσέτες. Μία ριπή πολυβόλου, πετυχαίνει τον Χατζίσκο στο κρόταφο. Ο θάνατός του είναι ακαριαίος. Τρεις ακόμη ναύτες τραυματίζονται. Το αντιτορπιλικό «Ασπίς», διατάσσετε να μεταφέρει τη σωρό του κυβερνήτη πίσω στην πατρίδα. Ο νεκρός ήρωας, μεταφέρετε πάνω σε κιλλίβαντα πυροβόλου όπου και κηδεύετε με στρατιωτικές τιμές. Είναι ο τελευταίος πεσσών Αξιωματικός του Μικρασιατικού μετώπου. Πέρασαν 100 χρόνια από το «τελευταίο σάλπισμα» στα παράλια της Ιωνίας, αλλά η Μικρασιατική καταστροφή θα στοιχειώνει για πάντα το μυαλό και τις καρδιές όλων μας. Στη προσπάθεια να δοθούν επαρκείς απαντήσεις για τα αίτια της εθνικής αυτής τραγωδίας, γράφτηκαν αναρίθμητα βιβλία και μελέτες. Πολλοί συγγραφείς και ιστορικοί ερευνητές, χρεώνουν τους λόγους της καταστροφής σε εξωγενείς κυρίως παράγοντες: διπλωματικούς, πολιτικούς, στρατιωτικούς. Η καταστροφή όμως είναι καθαρά αποτέλεσμα του εθνικού διχασμού και της συντριβής του ελληνικού στρατού. Το δε μέγεθος της καταστροφής, είναι ανάλογο της ασύλληπτης ταχύτητας με την οποία αποσυντέθηκε και διαλύθηκε η περήφανη Μικρασιατική Στρατιά, που ένα χρόνο πριν, έκρουε τις πύλες της Άγκυρας στους βράχους του Κάλε Γκρότο. Η ευθύνη για τη συντριβή του στρατού και την Μικρασιατική καταστροφή, ανήκει σε μας και σε κανέναν άλλο. Στρατιωτικούς και πολιτικούς. Δυστυχώς η ιστορία έχει αποδείξει ότι όσοι δεν την μελετούν και δεν παραδειγματίζονται από τα λάθη τους, είναι «προορισμένοι» να την ξαναζήσουν. Ήταν 3 Σεπτεμβρίου 1922 όταν ακούστηκε το «τελευταίο σάλπισμα» στην αιματοβαμμένη γη της Ιωνίας.