Του
Γιώργου Καπουρνιώτη
Ο Φιλελληνισμός, ως ιδεολογικό και πολιτικό κίνημα και ως λογοτεχνικό ρεύμα, ήταν η αγάπη των ξένων, αλλά και η δηλούμενη εύνοια και το ενδιαφέρον υπέρ των ελληνικών θέσεων. Διερωτάται, λοιπόν, κανείς εάν επιβιώνουν ακόμη και σήμερα Φιλέλληνες στο ευρωπαϊκό ή το παγκόσμιο στερέωμα; Ασφαλώς η απάντηση στο ερώτημα αυτό δεν μπορεί να είναι συλλήβδην αρνητική, ακόμη και μετά τη σκληρή «ταλαιπωρία» που δοκίμασε ο ελληνικός λαός στη διάρκεια της προηγούμενης δεκαετίας. Αναμφίβολα όμως το φιλελληνικό ρεύμα σήμερα, εφόσον υπάρχει, διατηρείται μάλλον «ασθενικό».
Ποιοι ήταν οι Φιλέλληνες; Ήταν πολίτες του κόσμου των αρχών του 19ου αιώνα, και κυρίως προερχόμενοι από διαφορετικά γεωγραφικά σημεία ή κρατικές οντότητες, κυρίως της σημερινής Ευρώπης, με ορισμένα κοινά ταυτοτικά χαρακτηριστικά. Ήταν άνθρωποι με καταγωγή από τα ανώτερα στρώματα των κοινωνιών τους, ώστε ο χαρακτηρισμός «μιλόρδος» που απέδιδαν οι επαναστατημένοι Έλληνες σε εκπροσώπους του βρετανικού Φιλελληνισμού να μην ακούγεται παράταιρος. Διακρίνονταν για την αρχαιομάθειά τους σε σημείο λατρείας προς την κλασική αρχαιότητα. Ήταν διαποτισμένοι με τις αρχές του ρομαντισμού – η Ελληνική Επανάσταση ξέσπασε στη διάρκεια της περιόδου του ευρωπαϊκού Ρομαντισμού που σημάδεψε, τόσο τις ιστορικές εξελίξεις όσο και την καλλιτεχνική δημιουργία της Ευρώπης – ενός πνευματικού κινήματος που επένδυε στην «ανακάλυψη» του ένδοξου παρελθόντος εντός των σύγχρονων κοινωνιών, προκειμένου οι τελευταίες να βρουν τον βηματισμό τους. Τέλος, ήταν θιασώτες του φιλελευθερισμού – σε κάποιες περιπτώσεις ριζοσπάστες – και αποστρέφονταν τον απολυταρχικό τρόπο διακυβέρνησης και την επανακάμψασα στη γηραιά ήπειρο μετά τους Ναπολεόντειους Πολέμους μοναρχία.
Ωστόσο η άνιση μάχη Δαυίδ – Γολιάθ, η αποκοτιά των αμόρφωτων ή στην καλύτερη περίπτωση ημιμαθών κατοίκων μιας περιφερειακής επαρχίας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σε συνδυασμό με την οργή και βάναυση σε πολλές περιπτώσεις αντίδραση του αλλόθρησκου τυράννου, καλλιέργησε υψηλά αισθήματα και οδήγησε τα βήματα των πολιτών της Ευρώπης και των νεοσύστατων Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής στη γη του Ομήρου και των κλασσικών. Πολλοί από αυτούς έγιναν θυσία στον Αγώνα των Ελλήνων, με τρανό παράδειγμα το διάσημο ποιητή της εποχής εκείνης Λόρδου Μπάιρον. O Lord Byron, υπήρξε ρομαντικός ποιητής και μια από τις πιο θρυλικές μορφές της παγκόσμιας λογοτεχνίας, κυρίως λόγω της περιπετειώδους ζωής του, αλλά και θερμός Φιλέλληνας. Γνώρισε τη φήμη με τα έργα του «Child Harold» (1812) και «Don Juan», το μεγάλο έργο του που έμεινε ημιτελές. Σε ηλικία μόλις 36 ετών, την 19η Απριλίου 1824, ύστερα από επιπλοκές που παρουσίασε η υγεία του, ο Λόρδος Βύρων πέθανε στο Μεσολόγγι. Τα τελευταία του λόγια προκαλούν μεγάλη συγκίνηση, καθώς αναφέρονται στην Ελλάδα που τόσο πολύ αγάπησε: «Της έδωσα τον καιρό, την υγεία μου, την περιουσία μου, και τώρα της δίνω τη ζωή μου. Τι μπορούσα να κάνω περισσότερο;». Γι’ αυτό και η Ελληνική Πολιτεία με το προεδρικό Διάταγμα 130/2008 (ΦΕΚ 191/Α/19.9.2008) καθιέρωσε το έτος 2008, την 19η Απριλίου, ημέρα θανάτου του λόρδου Βύρωνα, ως «Ημέρα Φιλελληνισμού και Διεθνούς Αλληλεγγύης».
Και δεν ήταν ο μόνος γιατί υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός Φιλελλήνων που έπεσε στα πεδία των μαχών: ο «ανθός» της Ευρώπης, από τις διάσπαρτες γερμανικές χώρες, τη Γαλλία, την Ιταλία, τη Μ. Βρετανία, την Ελβετία, την Πολωνία, την Ιβηρική χερσόνησο, αλλά και τις μακρινές ΗΠΑ. Όλοι συνέβαλαν στη μεταστροφή του αρνητικού κλίματος που επικρατούσε στην Ευρώπη με το ξέσπασμα της Επανάστασης ευνοώντας σταδιακά τον Αγώνα της Ανεξαρτησίας των Ελλήνων, έως την καταλυτική επέμβαση των Τριών Μεγάλων Δυνάμεων (Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας) στο Ναβαρίνο, την 20ή Οκτωβρίου 1827. Σημαντικότερος εξ αυτών ο Άγγλος υπουργός Εξωτερικών Γεώργιος Κάνιγκ ή εξελληνισμένα Γεώργιος Κάνιγξ, που από το 1823 άρχισε να απεργάζεται την αλλαγή των ισορροπιών στην ευρωπαϊκή πολιτική κονίστρα εφαρμόζοντας μια πιο φιλελεύθερη πολιτική στο ελληνικό ζήτημα.
Η σπουδαιότητα των πολεμικών ανδρών που κατέβηκαν σε αυτή τη μικρή γωνιά του ευρωπαϊκού νότου που δοκίμαζε τις αντοχές του Οθωμανού δυνάστη και αψηφούσε τον κίνδυνο μπροστά στην ελευθερία, προσέγγιζε σε αρκετές περιπτώσεις μεγάλα «ύψη»: από τον μπαρουτοκαπνισμένο στα πεδία των μαχών της Ναπολεόντειας Εποχής Ρίτσαρντ Τσερτς έως τον αμφιβόλου ηθικής αλλά καλύτερο ναύτη της εποχής του Τόμας Αλεξάντερ Κόχραν, αλλά και τον Νικολά-Ζοζέφ Μαιζόν ή Νικόλαος-Ιωσήφ Μαιζών. Ο τελευταίος διακρίθηκε και για τα έργα υποδομής που κληροδότησε η γαλλική στρατιά του στην Πελοπόννησο, στο πλαίσιο των εκκαθαριστικών ενεργειών της κατά του Ιμπραήμ Πασά κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του Μοριά. Φυσικά θα πρέπει να αναφέρουμε και τον ισχυρό Ελβετό φίλο του Καποδίστρια, τον τραπεζίτη Ιωάννη – Γαβριήλ Εϋνάρδο, ο οποίος συνέδραμε στον Αγώνα οικονομικά, καθώς και τη φιλανθρωπία του Αμερικανού γιατρού Σάμιουελ Χάου σώζοντας ανθρώπινες ζωές. Ο Σάμιουελ Γκρίντλεϊ Χάου υποστηρικτής των επαναστατικών κινημάτων σε Ελλάδα, Γαλλία και Πολωνία και πρωτοπόρος στην εκπαίδευση των τυφλών, καθώς και των ατόμων με ψυχική αναπηρία, θεμελίωσε τις βάσεις για τη δημιουργία ενός στοιχειώδους συστήματος δημόσιας υγείας. Τέλος, ο Ελβετός Ιάκωβος Μάγιερ, εκδότης των «Ελληνικών Χρονικών» του Μεσολογγίου, ο οποίος μετέφερε τον παλμό των πολιορκημένων στον έξω κόσμο και συνέβαλε, μαζί με άλλους Φιλέλληνες που κατείχαν τη γνώση της τυπογραφίας, στη διάδοση του ελληνικού Αγώνα.
Προφανώς από πολύ νωρίς, εν τη γενέσει του, το ελληνικό κράτος συνέδεσε τις τύχες του με την Ευρώπη, της οποίας αποτελεί αναπόσπαστο μέλος και σημαντικό εταίρο. Η ανάγκη αφύπνισης του φιλελληνικού κινήματος προβάλλει και σήμερα για τη χώρα μας επιτακτική, καθώς κίνδυνοι την απειλούν και η ίδια έχει ανάγκη ισχυρών συμμαχιών και πραγματικών φίλων για την αποτροπή τους.
Πηγές:
• Γ. Δ. Μπαμπινιώτη, Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Αθήνα 1998, 1905
• Ν. Β. Τωμαδάκη, Περί των αιτίων του Φιλελληνισμού, Αθήνα 1995
• Αριστείδης Χατζής, φύλλο εφημερίδας «Η Καθημερινή» της Κυριακής 5 Ιουλίου 2020, στήλη «Γνώμες», «Ο Θεός της Ελλάδος»
• Κώστας Τριανταφύλλου, Ιστορικό Λεξικό των Πατρών, τυπογραφείο Κούλη, Πάτρα 1995
• Μνήμη Ιωάννη-Γαβριήλ Ευνάρδου 1775-1863, Αθήνα 1977, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
• Σάμιουελ Χάου 1801 – 1876 – sansimera.gr
• Δημήτρης Φωτιάδης, Ιστορία του 21, εκδ. ΜΕΛΙΣΣΑ, Αθήναι 1971