του Κυριάκου Παπαγεωργίου
Το 1968 υπήρξε η χρονιά που άλλαξε τον κόσμο. Συνάμα υπήρξε και η συγκλονιστικότερη χρονιά της ζωής μου!
Μέσα σε αυτό τον χρόνο συνέβησαν δέκα από τα πιο συνταρακτικά και καθοριστικά γεγονότα και περιστατικά που διαμόρφωσαν τον πλανήτη και την πορεία της ατομικής μου ζωής.
Ας τα δούμε αναλυτικά και κατά χρονολογία
-1-
Μάρτης του ’68. Η δραματική καθαίρεση του Γεωργίου Μαγκάκη από το καθεστώς της χούντας που τον εκπαραθύρωσε από την έδρα του Ποινικού Δικαίου, που μόλις είχε αναλάβει. Ήμουν μέσα στην αίθουσα του Σίνα όπου είχαμε παράδοση Ποινικού, με τον νέο καθηγητή μας, ο οποίος μάλιστα καθήλωνε το ακροατήριό του, με συνέπεια να έρχονται και από άλλες σχολές για να τον ακούσουν.
Όταν ήρθε εκείνο το πρωί, σχεδόν κλονισμένος κι ετοιμόρροπος, μας είπε ότι μας αγαπάει όλους κι ύστερα αναλύθηκε σε λυγμούς, πριν να μας αναγγείλει την καθαίρεσή του. (26-3-1968).
Ύστερα από λίγους μήνες, για τον ίδιο λόγο («διότι δεν συνεμορφώθη προς τας επιταγάς» της Εθνικής Κυβερνήσεως) καθαίρεσαν και τον Ξενοφώντα Ζολώτα, καθηγητή μας στην Εισαγωγή της Πολιτικής Οικονομίας. Αλλά αυτός ήταν είρων και χιουμορίστας και μας χαιρέτησε λέγοντάς μας πως σε λίγο θα είμαστε πάλι μαζί, ενώ «αυτοί» δεν θα ξέρουν πού να κρυφτούν…
Αντίθετα πήραν «προαγωγή» οι λεγόμενοι «Διόσκουροι», Σινανιώτης και Δεληκωστόπουλος, «συνταγματικοί» υποστηρικτές του καθεστώτος των συνταγματαρχών και γίνανε καθηγητές εν μια νυκτί…
-2-
Απρίλης του ’68. Το συγκλονιστικό ματς -τελικός του Παναθηναϊκού Σταδίου, ανάμεσα στην ΑΕΚ και στη Σλάβια Πράγας. Ήμουν μέσα σε κείνο το κατάμεστο ανοιχτό στάδιο, ακούγοντας ταυτόχρονα τον εκφωνητή Βασίλη Γεωργίου από τα μεγάφωνα του Σταδίου να αναμεταδίδει το ματς που βλέπαμε και να προγκάρει τους παίκτες της ελληνικής ομάδας, με τη συγκλονιστική φωνή του.
Περισσότερο ζήσαμε τη φωνή του Γεωργίου παρά την εικόνα του παιχνιδιού, γιατί είχαμε εισιτήριο στα επάνω διαζώματα, από τα οποία δεν βλέπαμε παρά μόνο λεπτούτσικες ανθρώπινες φιγούρες και μάλιστα στριμωγμένοι τόσο που δεν βλέπαμε καλά – καλά και το ένα από τα δυο καλάθια. (28-4-1969)
-3-
Μάης του ’68. Τα γεγονότα του γαλλικού Μάη του ’68 που τα μαθαίναμε, από σπόντα (φίλοι από το Παρίσι και τη Γερμανία) αλλά και από τις ειδήσεις της Ντόϊτσε Βέλλε. Ήμασταν καθηλωμένοι στα ραδιοφωνάκια μας για να έχουμε τσάτρα – πάτρα ενημέρωση από την κοσμογονία που λάβαινε χώρα στην πόλη του Φωτός. Στην Ελλάδα είχαμε απόλυτη νάρκη και απόλυτη άγνοια του τι συνέβαινε στον κόσμο.
Ωστόσο μερικοί συμφοιτητές μας ήτανε πιο ενημερωμένοι και μας μάζευαν στο καφέ «Τιπούκειτος», επί της Σόλωνος, για να μας μπάσουν στο κλίμα του γαλλικού Μάη, της εξέγερσης των φοιτητών και της νεολαίας.
Εκεί ξεχώρισαν τόσο ο Αλέκος Αλαβάνος και ο Φώτης Κουβέλης, όσο και η μετέπειτα συγγραφέας Μάρω Βαμβουνάκη, και οι τρεις τους συμφοιτητές μου στο ίδιο έτος.
-4-
Ιούνης του ’68. Το ’68 μεσουρανεί το Νέο Κύμα κι όπως είναι γνωστό οι πλακιώτικες μπουάτ βρίσκονται στο φόρτε τους. Όλη η νεολαία – και όχι μόνο – συνωθούνταν μέσα στις μισοσκότεινες μικρές αίθουσες για ν’ ακούσει τον Αργύρη, τον Λάκη Παπά, τον Χατζή, την Αρλέτα, τον Βιολάρη, το Γιώργο Ζωγράφο και τόσους άλλους.
Τον Ιούνιο του ’68 πήγαμε σε μια συναυλία που έκανε ο Ζωγράφος στην μπουάτ «Θόλος». Ο Ζωγράφος ήταν στο μάτι της Αστυνομίας για τα «ανατρεπτικά» τραγούδια που τραγουδούσε. Του είχανε κλείσει κάμποσες φορές τη μπουάτ γι’ αυτό τον λόγο.
Το Σάββατο εκείνο που είμασταν μέσα στη μπουάτ, όρθιοι με ένα ποτό στο χέρι και παστωμένοι ο ένας επάνω στον άλλο, μπούκαρε με έφοδο η αστυνομία, διέκοψε το πρόγραμμα και μας έβγαλε συρτούς έξω, ελέγχοντας ταυτότητες και κάνοντας «αναγνωρίσεις».
Στην έξοδο και πάνω στη έρευνα και την «αναγνώριση» εγώ τους είπα πως είμαι «ανιψιός» του Πλωτάρχη Τάδε, που ήταν πράγματι ο ιδιοκτήτης του διαμερίσματος που διαμέναμε. Την ίδια στιγμή, και δίχως να καταλάβω πως, ένιωσα ένα χέρι να με τραβάει και να με ωθεί προς την «ελευθερία». Προσπάθησα να τραβήξω με το ίδιο κόλπο και τους συγκατοίκους μου, αλλά δεν έπιασε και αφού τους πήραν ανά τριάδες, τους μπουντρούμιασαν, καμιά εκατοστή άτομα, στο αστυνομικό Τμήμα της Ακρόπολης. Ξενυχτήσαμε εκείνο το βράδυ μέχρι να ξημερώσει, και να τους αφήσουν ελεύθερους, αφού πρώτα τους πήραν αποτυπώματα και φωτογραφίες (προφίλ και ανφάς).
-5-
Ιούλιος του ’68. Ο φοιτητικός σύλλογος Άνθιμος Γαζής διοργανώνει συναυλία με τον Νότη Μαυρουδή – την πρώτη και τη μοναδική σε όλη τη διάρκεια της χούντας – στην παραλία του Βόλου. Η αστυνομική διεύθυνση όμως δεν χορηγεί άδεια για τη συναυλία στον υπαίθριο χώρο της παραλίας, γιατί προφανώς «κινδυνεύει το καθεστώς». Έτσι η συναυλία, Ιούλη μήνα, γίνεται μέσα στην κλειστή αίθουσα της ΤΙΤΑΝΙΑΣ.
Έχω αναλάβει να παρουσιάσω εγώ τον Μαυρουδή και τα κομμάτια που θα παίξει με την κιθάρα του. Το πρώτο μέρος καλύπτεται από τραγούδια με τον Πέτρο Πανδή και τη Μαρία Σολδάτου και το δεύτερο με κλασικά κομμάτια, κυρίως του Βίλλα Λόμπος, που αποδίδει με εξαιρετική δεξιοτεχνία ο Μαυρουδής, καθώς ο Αργεντινός συνθέτης είναι ο αγαπημένος του Έλληνα μουσικού.
Εκείνο που θα μου μείνει αξέχαστο είναι μια συναρπαστική συζήτηση του Νότη Μαυρουδή με τον Γιώργο Βαΐτση, μια εξέχουσα φύση της βολιώτικης διανόησης, το μεσημέρι της ίδιας μέρας, στο σπίτι του Καϊμακάμη.
-6-
Αύγουστος του ’68. To καλοκαίρι του ’68 πήγα με τους φίλους στην Αιδηψό. Εκεί καθίσαμε τρεις μέρες. Γυρίσαμε τα περίχωρα, βαδίσαμε στα δάση του… και κολυμπήσαμε στα ωραία νερά του Ευβοϊκού.
Ένα μεσημέρι ακούσαμε ότι κάτι πολύ σοβαρό συμβαίνει στον κόσμο. Τρέξαμε στο τοπικό πρακτορείο του Τύπου. Εκεί διαβάσαμε στους τίτλους όλων σχεδόν των εφημερίδων τη δραματική είδηση της εισβολής των ρωσικών τανκς στην Πράγα. Τότε ακούσαμε για πρώτη φορά το όνομα του Ντούμπτσεκ και είδαμε εικόνες από την «Άνοιξη της Πράγας», με φοιτητές να διαμαρτύρονται, να πυροβολούνται και να υψώνουν πάνω από τις ερπύστριες των ρωσικών ερπυστριοφόρων λευκές σημαίες πιτσιλισμένε;ς στο αίμα…
Ήταν η 21η Αυγούστου του 1968. Συμπτωματικά εκείνη τη μέρα γιόρταζα τα 20ά γενέθλια της ζωής μου… Όμως το βράδυ είχαμε βουβαθεί όλοι και δεν είχαμε όρεξη για γιορτές και πανηγύρια…
-7-
Σεπτέμβρης του ’68. Η πρώτη μου γνωριμία με το έργο του Οδυσσέα Ελύτη. O ένας από τους συγκατοίκους μου στο υπόγειο του Ζωγράφου, μόλις έχει αγοράσει ένα τελευταίο μοντέλο της DUAL και ο πρώτος δίσκος που προμηθεύεται είναι του Μαρκόπουλου ο ΗΛΙΟΣ Ο ΠΡΩΤΟΣ πάνω σε στίχους του Οδυσσέα Ελύτη, που μόλις έχει κυκλοφορήσει. Συνάμα ξανακυκλοφορεί το «Άξιον Εστί» που με συγκλονίζει, καθώς το θεωρώ κορυφαίο ποιητικό έργο του 20ου αιώνα. Γεννά και κατευθύνει τις τάσεις και τις επιδράσεις της ποίησης επάνω μου και τελικά καθορίζει το υπόλοιπο της ζωής μου.
Όμως υπάρχει και μια άλλη παράμετρος της ποίησης του Ελύτη. Στους νέους της εποχής γεννιέται μια τάση χλευαστική για τη νεωτερική ποίηση, και ειδικά την ποίηση του Ελύτη, που θεωρούνταν από μερικούς, δυστυχώς, ακατανόητη και δίχως ρυθμό, πνοή και μέτρο…
-8-
Οκτώβρης του ’68. Η αναπάντεχη γνωριμία μου με τον κόσμο του σινεμά. Από τη διορισμένη γραμματεία της Διοικούσας Επιτροπής Συλλόγων του Πανεπιστημίου Αθήνας, μέσω γνωριμίας με συντοπίτη συνάδελφο που κατείχε πόστο στο διορισμένο από τη χούντα συμβούλιο, μου ανατέθηκε, ύστερα από επίμονη δική μου πρόταση, η ανασύσταση της Φοιτητικής Κινηματογραφικής Λέσχης και άρχισα προβολές σημαντικών ταινιών της εποχής, στην ΙΡΙΔΑ, όπου με αποκλειστική μου πρωτοβουλία, διάλεγα από τις κινηματογραφικές εταιρίες έξοχες ταινίες τέχνης, κουβαλούσα τις μπομπίνες με τα χέρια από την Κάνιγγος ως την Ιπποκράτους, έγραφα και διένειμα τεχνοκριτικά σημειώματα για τις ταινίες που έπαιζα, με τη βοήθεια ενός πολύ σημαντικού ανθρώπου του κινηματογράφου, του Κεφαλλονίτη Άγγελου Παλατσιώλη (Σεπτέμβρης του ’68).
Ο τελευταίος μάλιστα – δεξί χέρι του σκηνοθέτη Γιώργου Τζαβέλα – με γνωρίζει με τον σπουδαίο Έλληνα κινηματογραφιστή, καθώς και με τον Αντώνη Ζερβό της ΑΝΖΕΡΒΟΣ ΦΙΛΜ. Κεφαλλονίτες, βλέπεις, όλοι…
-9-
Ο ένας από τους συγκατοίκους μου ήταν σπουδαστής στη Σχολή Καλών Τεχνών. Ήταν συνάμα και ο αγαπημένος του Κίτσου Μακρή, ο οποίος σημειωτέον τον είχε προωθήσει εκτός από τη Σχολή και σε μεγάλα ονόματα δημιουργών της πρωτεύουσας, με τα οποία ο Βολιώτης τεχνοκριτικός και συλλέκτης είχε πολλαπλές σχέσεις. Έτσι γνωρίσαμε τον κύριο Μωυσιάδη, Λαρισαίο την καταγωγή, στον οποίο απασχολήθηκε ο συγκάτοικός μας για ένα διάστημα, με προτροπή του Κίτσου Μακρή. Ο Μωυσιάδης ασχολούνταν με κεραμικά και σμάλτα. Το υπόγειό μας γέμισε από τέτοια έργα τέχνης, πράγμα που δεν ήταν δυνατό να μοιάζει με φοιτητικό διαμέρισμα, αλλά με γιάφκα και κουτούκι καλλιτεχνών.
-10-
1η του Νοέμβρη του ’68 πεθαίνει ο «Γέρος» της Δημοκρατίας. Η κηδεία του γίνεται στις 3 του μηνός και φυσικά θέλουμε όλοι να πάμε για να διαμαρτυρηθούμε. Προσποιούμαστε τους αδιάφορους και πηγαίνουμε στη μεγαλοπρεπή κηδεία του Παπανδρέου. Δίπλα μας βλέπουμε συνεχώς να συμβαδίζουν νεαρά παλικάρια που καμώνονται τους φοιτητές, ενώ δεν ήταν παρά στρατολογημένα από τη χούντα αγροτόπαιδα, από χωριά της Ηπείρου, κυρίως, που έπαιζαν τον ρόλο του ενδιαφερομένου και κατέγραφαν στα μπλοκάκια τους ποιοι συμμετείχαν στην πορεία από τη Μητρόπολη ως το Α’ Νεκροταφείο.
Bέβαια γρήγορα κάποιοι τους αντιλαμβάνονται και τους απομακρύνουν. Κι ευτυχώς γιατί δεν έφτασαν ως το Κοιμητήριο, όπου υψώθηκε τεράστια φωνή διαμαρτυρίας κατά της χούντας.
Μια φορά στην κηδεία του Παπανδρέου, το ’68 και μια στη κηδεία του Σεφέρη, το 1971.
*
Φτάσαμε πια στο 2018! Πέρασε κιόλας μισός αιώνας…