Του Δημήτρη Κωνσταντάρα-Σταθαρά
Δεν είναι η πρώτη φορά που παρουσιάζω το θέμα αυτό. Κι άλλες φορές μέσα στον Τύπο και στα βιβλία μου έγραψα και ξαναέγραψα για τη θεμελίωση και για το όνομα της νέας πόλης, της Νέας Ιωνίας Μαγνησίας, που γεννήθηκε από το «πουθενά» στον «Ξηρόκαμπο» του Βόλου, πριν εκατό χρόνια. Αλλά, πώς να το πω; Όπως τα γενέθλιά μας, τα γιορτάζουμε με συγκίνηση κάθε χρόνο, έτσι, αισθάνομαι κι εγώ την ανάγκη ν’ αναφερθώ στο ιστορικό αυτό γεγονός της γενέθλιάς μου γης, της ποτισμένης με τον ιδρώτα και τον μόχθο των προσφύγων πατέρων μας. Έχω στο μυαλό μου τη ρήση του κορυφαίου μας λογοτέχνη, Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, που έγραψε «Το επ’ εμοί, ενόσω ζω και αναπνέω και σωφρονώ, δεν θα παύσω πάντοτε, ιδίως δε κατά τας πανεκλάμπρους ταύτας ημέρας (σ. σ. εννοεί τις γιορτές των Χριστουγέννων) να υμνώ μετά λατρείας τον Χριστόν μου, να περιγράφω μετ’ έρωτος την φύσιν και να ζωγραφώ μετά στοργής τα γνήσια ελληνικά ήθη», ας επιτραπεί και σε μένα, τον ταπεινό ερευνητή, να παραφράσω, εν μέρει, τους λόγους του: «Το επ’ εμοί, ενόσω ζω και αναπνέω και σωφρονώ, δεν θα παύσω πάντοτε, ιδίως κατά τις ιστορικές επετείους να περιγράφω την προσφυγική μικρασιάτικη μνήμη και την ιστορία της γενέθλιάς μου πόλης, της Νέας Ιωνίας». Ευχαριστώ.Και η ιστορική επέτειος είναι: Τετάρτη 15 Αυγούστου 1923, που θεμελιώθηκε ο προσφυγικός συνοικισμός της Νέας Ιωνίας Βόλου, στην αγροτική περιοχή του Ξηρόκαμπου, «πέραν του χειμάρρου Κραυσίδωνος» και δόθηκε το όνομα «Νέα Ιωνία». Από τότε δόθηκε και ακούστηκε το όνομα «Νέα Ιωνία», άσχετα αν επίσημοι παράγοντες εδώ έγραφαν «ο εν Ξηροκάμπω προσφυγικός συνοικισμός» και οι Βολιώτες αλλά και εμείς ακόμη οι πρόσφυγες λέγαμε σκέτο «Συνοικισμός». Τα ΦΕΚ όμως της Ευαγγελίστριας και των προσφυγικών σχολείων έγραφαν «Νέα Ιωνία». Επίσης οι εφημερίδες και οι Οδηγοί πόλεων χρησιμοποιούσαν το όνομα «Νέα Ιωνία». Ώσπου το 1947, που ιδρύθηκε ως Δήμος έλαβε το όνομα «Δήμος Νέας Ιωνίας Μαγνησίας», που είχε ακουστεί τότε (το 1923) και είχε καταχωρηθεί στα έγγραφα της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων του Υπουργείου Κοινωνικής Πρόνοιας.
Εμείς σήμερα μέσα από τις δύο εφημερίδες του Βόλου, τη «ΘΕΣΣΑΛΙΑ» και τον «ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ» θα παρακολουθήσουμε το σχετικό ρεπορτάζ της εποχής εκείνης.
«Η ΘΕΣΣΑΛΙΑ» της Πέμπτης 16 Αυγούστου 1923 (σ.σ. Τότε οι εφημερίδες κυκλοφορούσαν καθημερινά, χωρίς εξαιρέσεις) σε τετράστηλη ειδησεογραφία στην πρώτη σελίδα στο άνω μέρος αριστερά, με ένα θερμό και εμπνευσμένο εισαγωγικό ενυπόγραφο σημείωμα με τονισμένα γράμματα του Διευθυντή της, Τάκη Οικονομάκη, περιγράφει την τελετή εγκαινίων:
Η «ΝΕΑ ΙΩΝΙΑ» ΤΑ ΕΓΚΑΙΝΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟΥ ΣΥΝΟΙΚΙΣΜΟΥ Η ΧΘΕΣΙΝΗ ΤΕΛΕΤΗ
Η χθεσινή τελετή της καταθέσεως του θεμελίου λίθου του προσφυγικού συνοικισμού υπήρξε μία από τα ας λευκάς και ωραίας νίκας μας εναντίον του εχθρού μας. Εις τον τελευταίον του λόγον, το κύκνειόν άσμα, ο αείμνηστος Νικ. Γεωργιάδης, τον οποίον εξεφώνησεν εις τα εγκαίνια της Νέας Αγχιάλου εις μία υψιπετή αποστροφήν είχε δώση μίαν μεγαλοπρεπεστάτην εικόνα των τοιούτων θριάμβων. «Εκεί καταστρέφονται πόλεις, εδώ ανεγείρονται πόλεις», εβροντοφώναξεν. «Εκεί ερημώνονται χώροι, εδώ ανθούν και ευημερούν. Εκεί καταστροφή, εδώ αναδημιουργία. Εκεί ερήμωσις, εδώ ζωή. Εκεί οπισθοδρόμησις, εδώ πολιτισμός». Εις τα λόγια αυτά του αείμνηστου αναμορφωτού της πόλης μας περιέχεται όλη η σημασία της χθεσινής τελετής. Εις την μικρασιατικήν καταστροφήν και ερήμωσιν, την οποίαν ενήργησεν ο εχθρός, απαντώμεν ημείς διά αναδημιουργίας και αναζωογονήσεως. Ποίον εκ των δύο αυτών έργων είνε το λαμπρότερον, το μαρτυρεί η λογική. Ποίον το αποτελεσματικώτερον; Πολύ ταχέως θα το αποδείξη το σύντομον μέλλον.
ΟΙΚ.-Σεμνή και επιβάλλουσα εγένετο η χθεσινή τελετή της καταθέσεως το θεμελίου λίθου του προσφυγικού συνοικισμού της πόλεώς μας. Εις τον τόπον όπου μετ’ ολίγους μήνας θα αναπηδήση η ζωή μιας νέας πόλεως συνήλθον χθες αι αρχαί, διάφοροι επίλεκτοι πολίται της πόλεως, πλήθος κόσμου και πρόσφυγες των οποίων η συγκίνησις ήτο καταφανής. Τα μέλη της Επιτροπής του Ταμείου Περιθάλψεως με τον πρόεδρον κ. Λούλην επί κεφαλής υποδέχοντο τους προσερχομένους και ωδήγουν αυτούς εις το μέρος της τελετής. Εκ των πρώτων κατέφθασαν ο Νομάρχης κ. Τσιτσίλιας μετά του διευθυντού της Νομαρχίας κ. Μαργέλλου, αι αστυνομικαί, λιμενικαί κ.λπ. αρχαί της πόλεώς μας, ο Δημαρχών κ. Κουκιάδης μετά της δημαρχικής επιτροπής, τα προεδρεία των προσφυγικών συλλόγων κ.λπ. Η αργοπορία του ιερέως καθυστέρησεν την τελετήν ήτις ήρχισε την 6 ½ μ.μ. εν μέσω ζωηροτάτης συγκινήσεως των παρευρισκομένων προσφύγων. Εψάλη ο αγιασμός και μετ’ αυτόν ετέθη ο θεμέλιος λίθος, ενώ ο Νομάρχης κ. Τσιτσίλιας έδιδε το όνομα του συνοικισμού. «Ο αναγειρόμενος συνοικισμός» είπεν «ονομάζεται «Νέα Ιωνία». Χειροκροτήματα ζωηρότατα έστεψαν το άκουσμα του ονόματος του συνοικισμού, όπερ εκρίθη λίαν επιτυχές. Μετά το πέρας της τελετής ο νομάρχης κ. Τσιτσίλιας εξεφώνησε τον ακόλουθον λόγον…».
Και η άλλη εφημερίδα, «ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ» του Αλέξανδρου Μέρου, την Πέμπτη 16 Αυγούστου 1923, σε δίστηλη ειδησεογραφία στην πρώτη σελίδα περιγράφει:
ΤΑ ΧΘΕΣΙΝΑ ΕΓΚΑΙΝΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟΥ
ΣΥΝΟΙΚΙΣΜΟΥ ΟΙ ΕΚΦΩΝΗΘΕΝΤΕΣ ΛΟΓΟΙ
Χθες το απόγευμα εγένοντο τα εγκαίνια της καταθέσεως του θεμελίου λίθου του προσφυγικού συνοικισμού. Κατά την τελετήν ταύτην παρέστησαν ο Νομάρχης Λαρίσσης κ. Τσιτσίλιας, αι Αρχαί της πόλεως και πολλοί πρόσφυγες. Ο συνοικισμός επωνομάσθη «Νέα Ιωνία».
Σχετικώς ωμίλησαν οι κ.κ. Τσιτσίλιας Νομάρχης Λαρίσσης, Κουκιάδης Δημαρχών Παγασών και Βάρδας αντιπρόεδρος του Μικρασιατικού Συνδέσμου.
Τους λόγους τούτων δημοσιεύομεν κατωτέρω. (Σημείωση: Η εφημερίδα αυτά τα γράφει με μαύρα τονισμένα γράμματα, όπως, επίσης και τον λόγο του δημάρχου, πιο κάτω):
Αυτά έγιναν πριν 100 χρόνια στον Ξηρόκαμπο του Βόλου, όπου θεμελιώθηκε και έλαβε το όνομα «Νέα Ιωνία» ο προσφυγικός συνοικισμός του Βόλου. Ας το θυμόμαστε το γεγονός και ας αναστοχαστούμε πώς ξεκίνησε η ζωή των πατέρων μας Μικρασιατών, πώς έζησαν σ’ αυτά τα προσφυγικά σπίτια και πώς, σε λίγα χρόνια, ανέκαμψαν, προόδευσαν, δημιούργησαν μια νέα ζωή. Ας τους θυμόμαστε και ας τους τιμάμε.
Ωστόσο, παρά τις διαβεβαιώσεις των επισήμων και την θέληση της Πολιτείας, ότι θα στεγαστούν οι πρόσφυγες σε σπίτια πριν έλθει ο χειμώνας του 1923, αυτό δεν έγινε εφικτό, λόγω γραφειογραφικών αλλαγών (αλλαγή φορέα στέγασης προσφύγων) και, βέβαια, λόγω έλλειψης χρημάτων. Μόλις, στις αρχές του 1924, λόγω εξανθηματικού τύφου, που έπληξε τους πρόσφυγες σε δυο αποθήκες του Βόλου, μεταφέρθηκαν εκεί μερικές οικογένειες στα μισοτελειωμένα «σπίτια» (ενός δωματίου) στα 10 Τετράγωνα. Στη συνέχεια, μέσα στο καλοκαίρι του 1924, έγινε «κατάληψη» των πρώτων 776 «σπιτιών» (με κοινόχρηστα πλυσταριά και αποχωρητήρια) και τα επίσημα, πλέον, εγκαίνια του νεοανεγερθέντος προσφυγικού συνοικισμού, έγιναν την Κυριακή 28 Δεκεμβρίου 1924 (άρχισαν να λειτουργούν και τα προσφυγικά δημοτικά σχολεία). Έτσι άρχισε να κυλά «η ρόδα της ζωής»- πριν 100 χρόνια-για τους ταλαιπωρημένους πρόσφυγες της μικρασιατικής Τραγωδίας του 1922.
Τα επόμενα χρόνια ανεγέρθηκαν στον προσφυγικό συνοικισμό και άλλες ομάδες προσφυγικών σπιτιών. Συνολικά ανεγέρθηκαν 2071 προσφυγικά σπίτια (από το Κράτος), που τα αγόρασαν ή πλήρωσαν αργότερα οι πρόσφυγες, ως εξής:
1. Το 1924 ανεγέρθηκαν τα Τετράγωνα και εγκαταστάθηκαν 776 οικογένειες.
2. Το 1925 ανεγέρθηκαν τα Τσιμεντένια και εγκαταστάθηκαν 356 οικογένειες.
3. Το 1927 ανεγέρθηκαν τα Τζαμαλιώτικα και εγκαταστάθηκαν 104 οικογένειες.
4. Το 1928 ανεγέρθηκαν τα Γερμανικά και εγκαταστάθηκαν 323 οικογένειες.
5. Το 1928-29 ανεγέρθηκαν τα Πέτρινα και εγκαταστάθηκαν 300 οικογένειες.
6. Το 1934 ανεγέρθηκαν τα Καρταλέικα και εγκαταστάθηκαν 152 οικογένειες.
7. Το 1936-38 ανεγέρθηκαν στην οδό Θείρων – Σινώπης και εγκαταστάθηκαν 36 οικογένειες.
8. Το 1936-38 ανεγέρθηκαν στις σιδηροδρομικές γραμμές (οδός Βυζαντίου και Γανοχώρας) και εγκαταστάθηκαν 24 οικογένειες.
Εδώ πρέπει να σημειώσουμε και την εγκατάσταση πολλών προσφύγων – Ποντίων, που ήρθαν από την περιοχή του Καυκάσου κατά τα έτη 1937-39. Αυτοί κατοίκησαν (με αυτοστέγαση) βορειότερα από το Κουφόβουνο και έτσι σιγά – σιγά δημιουργήθηκε η συνοικία «Αποστόλων Πέτρου και Παύλου» από τον ιερό ναό, που ανεγέρθηκε στη συνοικία αυτή.
Η προσφυγούπολη της Νέας Ιωνίας Βόλου – 27 χρόνια μετά την κατοίκησή της – αναγνωρίστηκε το 1947 ως Δήμος Νέας Ιωνίας Μαγνησίας με πληθυσμό 13.706 κατοίκους και έτσι άρχισε μια νέα δημιουργική περίοδος 63 ετών (1947-2010), που με τη βοήθεια όλων των κατοίκων και των δημοτικών της αρχόντων (Δημάρχων και Δημοτικών Συμβούλων) έγινε μια πόλη με ζηλευτές υποδομές (Δρόμοι, Πλατείες, Εκκλησίες, Σχολεία (Νηπιαγωγεία, Δημοτικά, Γυμνάσια, Λύκεια, Επαγγελματικές Σχολές, Πανεπιστημιακές Σχολές, Αθλητικές εγκαταστάσεις πανελλήνιας εμβέλειας, Πολιτιστικές υποδομές). Για την περίοδο αυτή (1947-2010) θα απασχολήσω την αγάπη σας σε κάποιο άλλο δημοσίευμά μου (Πηγές: Το βιβλίο μου «Χρονικό της Νέας Ιωνίας 1924-1994»).