Η αυξανόμενη καταπάτηση των κοινωνικών δικαιωμάτων, η αμφισβήτηση του κράτους δικαίου, η ασυδοσία των αγορών σε βάρος των ανθρώπινων αναγκών, τα μνημονιακά μέτρα που αντιτίθενται στη νομολογία της Ευρωπαϊκής Ένωσης τέθηκαν στην ανοιχτή συζήτηση που διοργάνωσε η Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και του Πολίτη «Κοινωνικά δικαιώματα: Πρόβλημα ή λύση;»
Στις ιστορικές καταβολές και στην πορεία των κοινωνικών δικαιωμάτων αναφέρθηκε ο Γιώργος Σωτηρέλης, καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ο κ. Σωτηρέλης περιέγραψε πώς τα κοινωνικά δικαιώματα και το αίτημα του αυτοκαθορισμού του ατόμου γεννήθηκαν κατά τον Διαφωτισμό, ενώ κατοχυρώθηκαν πρώτη φορά στο Σύνταγμα της Βαϊμάρης το 1919.
Σε ενδιάμεσα διαστήματα όπως σε ολοκληρωτικά καθεστώτα, πολέμους ή στην περίοδο του «άγριου καπιταλισμού» τον 19ο αιώνα περιορίστηκαν. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο το κοινωνικό κράτος που διαμορφώθηκε στη δυτική Ευρώπη κάλυπτε σε μεγάλο μέρος τα κοινωνικά δικαιώματα, κυρίως ως αντίβαρο στον υπαρκτό σοσιαλισμό.
Σήμερα, τόνισε ο κ. Σωτηρέλης «η κοινωνική προστασία γίνεται παρανάλωμα του πυρός στον βωμό της κρίσης με την πολλαπλή συρρίκνωση των κοινωνικών παροχών και τον ατομισμό του καπιταλισμού» και έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου για την επικείμενη συνταγματική αναθεώρηση, για να «μην γυρίσουμε στον 19ο αιώνα», όπως είπε.
Παράδειγμα αποτελεί το δικαίωμα στον συνδικαλισμό και την απεργία, που αποτελούσαν την εμπροσθοφυλακή των κοινωνικών δικαιωμάτων και πια βάλλονται ως «επικίνδυνα» και υπογράμμισε τη σημασία της προάσπισης των κεκτημένων ατομικών, κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων.
«Σε ένα φιλελεύθερο καθεστώς έχεις την ελευθερία να φας, μιας και δε θα έρθει ο ένστολος να σου πάρει το φαγητό, αλλά αν δεν έχεις να φας, πάει περίπατο η ελευθερία» ανέφερε ο Στέργιος Μήτας, δόκτορας της Νομικής, συνδέοντας την απόλαυση των ατομικών ελευθεριών στον καπιταλισμό με τους οικονομικούς πόρους.
Συνέχισε λέγοντας πως αυτή η πρακτική αντιβαίνει στο άρθρο 28 της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου που θέτει ως ρήτρα ότι «τα διακαιώματα πρέπει να είναι δυνατό να πραγματώνονται σε όλη τους την έκταση».
Επίσης, συμπλήρωσε ο κ. Μήτας, σύμφωνα με την αρχή της ισοτιμίας, μιας και το βάρος της φορολογίας το μοιράζονται όλοι, άρα και τα κοινωνικά δικαιώματα απευθύνονται σε όλους, είναι καθολικά. Τα τελευταία χρόνια το κοινωνικό κράτος αρχίζουν να το αντικαθιστούν μη κυβερνητικές οργανώσεις, το άτυπο πλέγμα της οικογένειας και ατομικές πρωτοβουλίες, που ο νεοφιλελευθερισμός θεωρεί πιο αποτελεσματικά.
«Δημιουργείται έτσι μια επιλεκτικού τύπου κοινωνική παροχή, δηλαδή όποιος την έχει ανάγκη, πρέπει να το αποδείξει. Αφαιρείται έτσι το απριόρι δικαίωμα στη ζωή, και κάποιος πρέπει να το αξίζει ή να το κερδίσει» κατέληξε ο κ. Μήτας.
Η κανονιστική λειτουργία του Συντάγματος δοκιμάζεται, υπογράμμισε η Αλκμήνη Φωτιάδου, δόκτορας της Νομικής, μιας και στην Ευρώπη η απαξίωση των κοινωνικών δικαιωμάτων διακινδυνεύει το ίδιο το Σύνταγμα, περισσότερο από άλλες χώρες, όπου τα κοινωνικά δικαιώματα δεν αναφέρονται καν.
Διαφαίνεται όμως μια τάση, εξήγησε η κ. Φωτιάδου, σε δικαστικές αποφάσεις στον καιρό του μνημονίου, να γίνεται χρήση της αναλογικότητας και της αρχής της ισότητας για να αντιμετωπιστούν υποθέσεις που έχουν έντονα πολιτικό χαρακτήρα.
Η χρήση της αναλογικότητας επιτρέπει στον δικαστή να αναζητήσει εναλλακτικές λύσεις, επιβάλλοντας στον νομοθέτη να στοιχειοθετήσει τον τρόπο που παρεμβαίνει στα κοινωνικά δικαιώματα. Έτσι, υποστήριξε η κ. Φωτιάδου, ο δικαστής έχει στα χέρια του ένα «ατού» να ξεσκεπάσει το δυσανάλογο και να αξιολογήσει τις διανεμητικές πολιτικές, η νομοθεσία περνάει δηλαδή, ένα «δικαστικό τεστ».
Πρόσφατο παράδειγμα αποτελούν τα δικαστήρια της Πορτογαλίας που ακύρωσαν αρκετά από τα νέα μέτρα που επέβαλε η κυβέρνηση.
Συγκεκριμένες οικονομικές και πολιτικές αντιλήψεις για τα κοινωνικά δικαιώματα υπήρχαν και πριν την κρίση, όπως στην «Πράσινη Βίβλο» και σήμερα βρήκαν την ευκαιρία να εφαρμοστούν, ανέφερε ο Απόστολος Καψάλης, Νομικός και Επιστημονικός Συνεργάτης ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ.
«Το πρόβλημα είναι το καταστροφικό αδιέξοδο του χρηματοπιστωτικού μηχανισμού και του νεοφιλελευθερισμού που βάλλουν το γαλατικό χωριό των κοινωνικών δικαιωμάτων, δηλαδή την Ευρώπη, επειδή τα δικαιώματα αντιμετωπίζονται ως κόστος, ως τροχοπέδη στα κέρδη» επισήμανε ο κ. Καψάλης.
Τα εργασιακά έχουν δεχθεί τη μεγαλύτερη επίθεση και απορρύθμιση. Πια ο εργαζόμενος δεν έχει κανένα όπλο διαπραγμάτευσης, οι ατομικές συμβάσεις δεκαπλασιάστηκαν το 2012, σε σχέση με το 2011, ενώ ο εργοδότης δεν υποχρεούται να συζητήσει τίποτα, περιέγραψε ο κ. Καψάλης.
Η κυβέρνηση επιμένει στη συνέχιση του προγράμματος, ενώ το βιωτικό επίπεδο πέφτει, η αδήλωτη εργασία έχει εκτιναχθεί, το εργασιακό κόστος μειώθηκε 14%, ενώ οι τιμές έμειναν στα ίδια επίπεδα και διαρρηγνύονται βασικά κοινωνικά δικαιώματα, όπως ο κατώτατος μισθός, με την προσθήκη του «νόμιμου ελάχιστου».
Χρειάζεται μια επανανοηματοδότηση τι σημαίνει δημόσιο συμφέρον και κοινωνικά δικαιώματα. Πριν την κρίση, συνέχισε ο κ. Καψάλης, οι συνδικαλιστές συναινούσαν σιωπηλά σε μια επιλεκτική εσωτερική υποτίμηση, για να εξασφαλιστεί η ανάπτυξη, όπως έλεγαν, συγκαλύπτοντας μισθολογικές διαφορές με βάση το φύλο, την ηλικία, την ιθαγένεια κλπ.
«Πρέπει να πάρουμε μαθήματα από αυτές τις λανθασμένες πρακτικές και ριζοσπαστικά να μιλήσουμε για το δικαίωμα της εργασίας, όπως τίθεται από την αυτοδιαχείριση στη Βιομηχανική Μεταλλευτική (ΒΙΟΜΕ), με βάση την αλληλεγγύη και την ισονομία» υποστήριξε ο κ. Καψάλης.
Η Σοφία Κουκούλη-Σπηλιωτοπούλου, δικηγόρος και Ανεξάρτητη Εμπειρογνώμονας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής , περιέγραψε πως πολλά από τα μέτρα που υπαγορεύτηκαν από τα μνημόνια κρίθηκαν από διεθνείς οργανισμούς, ως αντίθετα στον Ευρωπαϊκό Χάρτη και τους Διεθνείς Κανονισμούς. Τα κοινωνικά δικαιώματα βρίσκονται στα θεμέλια της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), ενώ πολλές δημοσιονομικές συμφωνίες που υπογράφουν τα κράτη μεταξύ τους με καθαρό μονεταριστικό χαρακτήρα δεν υπάρχουν στις διακηρυγμένες αρχές της ΕΕ.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωμάτων σε έκθεσή της γράφει πως η οικονομική κρίση δεν πρέπει να καταπατάει τα κοινωνικά δικαιώματα και πως οι εργαζόμενοι δεν επιτρέπεται να επωμιστούν υπέρμετρα μεγάλο μερίδιο στην αντιμετώπιση της κρίσης.
Η Επιτροπή διαπίστωσε πως σημειώθηκαν αρκετές παραβάσεις στα μέτρα που έλαβε η ελληνική κυβέρνηση όπως μειώσεις μισθών, ιδιαίτερα στις διακρίσεις λόγω ηλικίας, στις απολύσεις εργαζομένων χωρίς προειδοποίηση ή στη μειωμένη κοινωνική ασφάλιση των μαθητευομένων. Το ίδιο συνέβη, τόνισε η κ. Σπηλιωτοπούλου, με το νόμο 3845/10 που μειώνονται οι συντάξεις με βάση διακρίσεις στην ηλικία.
«Το Συμβούλιο της Επικρατείας κατά την απόφασή του για την επικύρωση του μνημονίου, δεν έλαβε υπόψη της νομολογίες της ΕΕ. Έπρεπε να κάνει προδικαστική ερώτηση στο συμβούλιο της Ευρώπης και όχι να παραβλέψει ευρωπαϊκές οδηγίες» κατέληξε η κ. Σπηλιωτοπούλου.