Πρόγραμμα διάσωσης γερακιού στη Θεσσαλία

Ένα μεγάλο πρόγραμμα με στόχο τη διάσωση του κιρκινεζιού, ενός σπουδαίου μεταναστευτικού γερακιού, του οποίου ο πληθυσμός μειώνεται επικίνδυνα, άρχισε και υλοποιείται από το Εργαστήριο Διαχείρισης και Οικοσυστημάτων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας σε συνεργασία με άλλους φορείς. Η δράση που έχει τετραετή διάρκεια, θα επεκταθεί στο θεσσαλικό κάμπο, περιλαμβάνοντας 160 χωριά, όπου διαβιεί το 85% του πληθυσμού του κιρκινεζιού στην Ελλάδα. Επίσης συστηματικές παρεμβάσεις θα γίνουν σε τουλάχιστον 11.000 στρέμματα καλλιεργήσιμων και λιβαδικών εκτάσεων.

Συνολικά θα ενεργοποιηθούν 20-25 επιστήμονες, αλλά και τοπικοί παραγωγοί και εθελοντές, ενώ θα αναπτυχθούν σημαντικές παρεμβάσεις στη διαχείριση του περιβάλλοντος, αλλά και στην ανάπτυξη μεθόδων από τους παραγωγούς, προκειμένου να μπορούν μελλοντικά να προωθηθούν τα τοπικά προϊόντα τους, τα οποία θα διαθέτουν ειδικό σήμα ποιότητας.

Είναι μία από τις μεγαλύτερες δράσεις που έχουν πραγματοποιηθεί ποτέ από το Πανεπιστήμιο στη Θεσσαλία και τη Μαγνησία στο πλαίσιο της προστασίας της φύσης και γι’ αυτό το λόγο χρηματοδοτείται από το ευρωπαϊκό πρόγραμμα Life με προϋπολογισμό κοντά στα δύο εκατομμύρια ευρώ.

Αύριο και μεθαύριο στο Βόλο πραγματοποιείται το πρώτο διεθνές συμπόσιο, όπου θα παρευρεθούν επιστήμονες εντός και εκτός Ελλάδας που συμμετέχουν στο πρόγραμμα, ενώ θα πραγματοποιήσουν και επισκέψεις στις περιοχές που θα διεξαχθεί η έρευνα. Φορέας συντονιστής του ερευνητικού έργου είναι το Εργαστήριο Διαχείρισης Οικοσυστημάτων και Βιοποικιλότητας του Τμήματος Γεωπονίας Φυτικής Παραγωγής και Αγροτικού Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας με τη συνδρομή της Επιτροπής Ερευνών, ενώ συνεργαζόμενοι φορείς είναι ο Δήμος Ρήγα Φεραίου, ο Φορέας Διαχείρισης λίμνης Κάρλας, η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία (ΕΟΕ) και η Nature Conservation Consultants ΕΠΕ (NCC).

Το πρόγραμμα άρχισε να υλοποιείται από τον Ιούνιο του 2012 και θα διαρκέσει μέχρι και τις 31 Μαΐου του 2016.

Βασικός στόχος του προγράμματος είναι ο σχεδιασμός και υλοποίηση αποτελεσματικών μέτρων διαχείρισης για τη διατήρηση του πληθυσμού του κιρκινεζιού στη Θεσσαλία με παράλληλη διασφάλιση της βιωσιμότητας των γεωργικών πρακτικών που συντελούν στην επιβίωση του είδους στην περιοχή. Στο πλαίσιο αυτό θα εκπονηθούν επιστημονικές έρευνες, σχέδια δράσης, διαχειριστικές παρεμβάσεις με συμμετοχή τοπικών παραγωγών, επιστημόνων και εθελοντών, καθώς και ένα ευρύ πρόγραμμα περιβαλλοντικής ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης και εκπαίδευσης των παραγωγών και των κατοίκων της περιοχής.

Το κιρκινέζι είναι ένα μικρό μεταναστευτικό γεράκι που αναπαράγεται κατά αποικίες και προτιμά ζεστά, ανοικτά και ξηρά στεπόμορφα ενδιαιτήματα, χορτολίβαδα και μη εντατικές καλλιέργειες. Είναι καταγεγραμμένο «ως τρωτό» σε παγκόσμιο επίπεδο με την Ελλάδα να αποτελεί μία από τις σημαντικότερες χώρες στην Ευρώπη που διαβιεί.

Σε μεγάλα τμήματα του εύρους κατανομής του το είδος αναπαράγεται χρησιμοποιώντας τα σπίτια για φώλιασμα και το αγροτικό περιβάλλον για αναζήτηση τροφής. Φωλιάζει κυρίως κάτω από κεραμίδια σε στέγες και τρύπες σε τοίχους σπιτιών, αλλά και σε γκρεμούς και δέντρα.

Το κιρκινέζι είναι προστατευόμενο σε παγκόσμιο επίπεδο. Προς τα τέλη Αυγούστου μεταναστεύει στην Κεντρική Αφρική, και γύρω στα τέλη Μαρτίου επιστρέφει στον ευρωπαϊκό χώρο, όπως η Ισπανία, η Νότια Γαλλία, η Ιταλία, τα Βαλκάνια, και συνεχίζει πιο ανατολικά μέχρι το Καζακστάν, για να επιστρέψει πάλι στην Αφρική.

Ο πληθυσμός του είδους στην Ευρώπη εκτιμάται σε 25.000-42.000 ζευγάρια, με τα μισά περίπου από αυτά στην Ισπανία. Οι μεγαλύτεροι πληθυσμοί στη ΝΑ Ευρώπη βρίσκονται στην Ελλάδα (2.480-2.900 ζευγάρια) και στην ΠΓΔΜ (1.000-1.500 ζευγάρια), αλλά απομένει να προσδιοριστεί η καταγωγή των πρόσφατα παρατηρηθέντων σμηνών πουλιών στη Νότια Αλβανία (4.000-6.000 άτομα).

Την περιοχή του προγράμματος, δηλαδή στην «Περιοχή Θεσσαλικού Κάμπου» ο αναπαραγωγικός πληθυσμός του φτάνει τα 1890-2160 ζευγάρια, περίπου 85% του εθνικού πληθυσμού.

Μείωση πληθυσμού

Ο αναπληρωτής καθηγητής, πρόεδρος του Τμήματος Γεωπονίας Φυτικής Παραγωγής και αγροτικού περιβάλλοντος και διευθυντής του Εργαστηρίου Διαχείρισης Οικοσυστημάτων και Βιοποικιλότητας κ. Θανάσης Σφουγγάρης τόνισε πως «έχει παρατηρηθεί μια μείωση του πληθυσμού του κιρκινεζιού τα τελευταία χρόνια. Με το πρόγραμμα Life που τέθηκε σε εφαρμογή, αρχίζει η έρευνα και στη συνέχεια η εφαρμογή δράσεων, ώστε να δημιουργηθεί στην περιοχή της Μαγνησίας, αλλά και ενός τμήματος της Λάρισας ενός βιοτόπου που θα είναι ευνοϊκός για το συγκεκριμένο είδος πουλιού. Στην αρχή του προγράμματος προβλέπεται ένας χρόνος έρευνας που θα προετοιμάσει όλα τα σχέδια, τα οποία θα εφαρμοστούν τα επόμενα τρία χρόνια. Οι περιοχές δράσης θα είναι τρεις: Πρώτη, η νέα προστατευόμενη περιοχή «Θεσσαλικός Κάμπος» και περιλαμβάνει οικισμούς και αγροτικές περιοχές που είναι ο βιότοπος του κιρκινεζιού. Δεύτερη περιοχή δράσης είναι η προστατευόμενη περιοχή της Κάρλας με όλες τις παραλίμνιες εκτάσεις και η τρίτη περιοχή είναι ένα μικρό κομμάτι του Μαυροβουνίου, ειδικότερα οι περιοχές με πιο χαμηλό υψόμετρο».

Ο κ. Σφουγγάρης υπογράμμισε πως στο πλαίσιο των δράσεων θα γίνει απογραφή του πληθυσμού του κιρκινεζιού σε 160 χωριά, των χώρων που φωλιάζει, των προβλημάτων που δημιουργούνται, ενώ θα ερευνηθούν όλες οι αγροτικές εκτάσεις γύρω από αυτά τα χωριά. Οι παρεμβάσεις για τη βελτίωση του βιοτόπου θα έχουν χαρακτήρα επιδεικτικό επιλέγοντας 3.000 στρέμματα αγροτικών εκτάσεων, 3.000 στρέμματα ξηρικών λιβαδιών στην περιοχή του Βελεστίνου και όλα τα υγρολίβαδα γύρω από τη λίμνη Κάρλα. Εκεί μεταξύ άλλων θα φυτευτούν δέκα χιλιόμετρα από φυτοφράκτες, 2.000 δέντρα και θάμνους.

Το νέο αγροτικό οικοσύστημα

Ένας ακόμη στόχος του προγράμματος είναι και η αλλαγή της διαχείρισης του αγροτικού οικοσυστήματος. Δηλαδή, όπως ανέφερε ο κ. Σφουγγάρης αυτό μπορεί να γίνει προωθώντας ελληνικές ποικιλίες σιταριού, παρέχοντας δωρεάν το σπόρο στους παραγωγούς και αναλαμβάνοντας το κόστος θερισμού με τον όρο οι αγρότες να αφήσουν μια μικρή λωρίδα αθέριστη γύρω από το χωράφι τους. Με αυτόν τον τρόπο θέλουμε να δείξουμε μια άλλη πιο φιλοπεριβαλλοντική διαχείριση των αγροτικών οικοσυστημάτων που δεν έχει οικονομικό κόστος για τον αγρότη. Παράλληλα ο παράγωγος θα μπορέσει να προσδώσει στα προϊόντα του που θα παράγονται με φιλικό προς το περιβάλλον τρόπο, ένα σήμα ποιότητας και να αποκτήσουν προστιθέμενη αξία. Μάλιστα το ίδιο το πρόγραμμα θα αναλάβει την προώθηση των τοπικών προϊόντων στις αγορές, ενώ θα αναπτύξει και πρόγραμμα οικοτουρισμού.

Σημαντικές δράσεις

Σε πέντε στάδια χωρίζονται οι δράσεις στο πλαίσιο του προγράμματος, που ξεκινούν από τις προπαρασκευαστικές ενέργειες και καταλήγουν στην ενημέρωση του κοινού.

Τα αναμενόμενα αποτελέσματα του προγράμματος είναι πολυδιάστατα και αφορούν από τη διάσωση του πληθυσμού μέχρι και την ανάπτυξη ενός νέου παραγωγικού μοντέλου. Πιο αναλυτικά οι δράσεις που θα ολοκληρωθούν, είναι οι εξής:

1) Μία χωρική γεωβάση δεδομένων και ένα Περιφερειακό Σχέδιο Δράσης των τριών ΖΕΠ, τα οποία παρέχουν το υπόβαθρο για την αποτελεσματική και μακροπρόθεσμη διατήρηση και προστασία του είδους στις περιοχές αυτές.

2) Ένα φυλλάδιο για τον τρόπο κατασκευής-επισκευής τεχνητών φωλιών κιρκινεζιού.

3) Εγκατάσταση 600 τεχνητών φωλιών και 5 συγκροτημάτων φωλιών.

4) Δημιουργία φυτοφραχτών μήκους 10 χιλιομέτρων, φύτευση περισσότερων από 2.000 δέντρων και θάμνων και διατήρηση των φυσικών νησίδων ενδιαιτημάτων και διαδρόμων μετακίνησης της άγριας ζωής.

5) Εφαρμογή σε καλλιέργειες δημητριακών έκτασης 3.000 στρεμμάτων, γεωργικών πρακτικών αειφορικών και φιλικών προς το περιβάλλον.

6) Σε 3.000 στρέμματα λιβαδιών εφαρμογή καθεστώτος χαμηλής έντασης βόσκησης, προς όφελος του κιρκινεζιού και άλλων ειδών.

7) Πάνω από 5.000 στρέμματα υγρολίβαδων θα τεθεί υπό φιλικό προς τη διατήρηση της βιοποικιλότητας καθεστώς.

8) Καθιέρωση σήματος πιστοποίησης «Φιλικό προς το Κιρκινέζι» για τα τοπικά προϊόντα.

9) Ένα Εκπαιδευτικό Πακέτο 150 αντιτύπων, 3 ενημερωτικά φυλλάδια για το Πρόγραμμα Δράσης σε 10.000 αντίτυπα το καθένα, ένα ντοκιμαντέρ για το κιρκινέζι σε 1.000 αντίτυπα και ιστοσελίδα του Προγράμματος.

10) Ένας εκθεσιακός χώρος για το Πρόγραμμα.

11) Ένας Οδηγός Ορθής Γεωργικής Πρακτικής 50 σελίδων σε 1.000 αντίτυπα.