Οι φοιτητές και ο «Καλλικράτης» στα ΑΕΙ

«Πρέπει να υπάρξει ένας επαναπροσδιορισμός του τοπίου των κανόνων, που ρυθμίζουν τη λειτουργία της εκπαίδευσης»

Η υπερβολική διασπορά των σχολών είναι ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα της ανώτατης εκπαίδευσης στην Ελλάδα, όπως διαπιστώνεται και σε έκθεση του ΟΟΣΑ. Συγχωνεύσεις σε τμήματα με χαμηλή ζήτηση προβλέπονται στην πρώτη φάση αναδιοργάνωσης της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης («Καλλικράτης» στα ΑΕΙ-ΤΕΙ), που συναντούν ωστόσο τις αντιδράσεις φοιτητών και πανεπιστημιακών.

Ρεπορτάζ:

ΣΟΦΙΑ ΜΑΥΡΑΝΤΖΑ

Εντός του 2012 φαίνεται πως θα αρχίσουν να μπαίνουν τα πρώτα «λουκέτα» στα Ανώτατα Ιδρύματα. Στην αρχική φάση του σχεδίου αναδιοργάνωσης της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης, περισσότερα από 150 τμήματα χαμηλής έως ανύπαρκτης ζήτησης, τα οποία συγχρόνως παρουσιάζουν και μια φθίνουσα πορεία στην «παραγωγή πτυχιούχων» την τελευταία πενταετία, θα κλείσουν, ενώ ψηλά στη λίστα βρίσκονται 60 ΤΕΙ με χαμηλή ζήτηση και σχεδόν μηδενικά ποσοστά αποφοίτησης.

Ο στόχος αυτού του νέου χωροταξικού σχεδιασμού είναι να ολοκληρωθεί η συγχώνευση τμημάτων ΤΕΙ και πανεπιστημίων σε όλη τη χώρα έως το τέλος του νέου έτους. Τα «λουκέτα» θα αφορούν όλα τα ΑΕΙ αλλά και τα ΤΕΙ, για τα οποία το φοιτητικό ενδιαφέρον έχει εκλείψει εδώ και χρόνια.

«Στον απόηχο της διεθνούς οικονομικής ύφεσης και της εγχώριας δημοσιονομικής κρίσης, οι όροι συζήτησης διαφοροποιούνται δυστυχώς πλήρως, σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια, σε ό,τι έχει να κάνει με τα δημόσια και κάθε είδους πεπραγμένα. Αναπόφευκτα λοιπόν η εκπαίδευση δεν θα μπορούσε να αποτελεί  εξαίρεση στο γενικό κανόνα, που εσχάτως διαμορφώνεται», τονίζει ο Μανώλης Μπελιμπασάκης, πρόεδρος των μεταπτυχιακών φοιτητών και διδακτορικών φοιτητών του Τμήματος Πολεοδομίας και Χωροταξίας.

Πιο «σκληρή» θεωρείται η δεύτερη φάση του «Καλλικράτη», κατά την οποία θα συγχωνευθούν ακόμη και ολόκληρα πανεπιστήμια. Κατά συνέπεια, δραστικά θα μειωθεί και ο αριθμός των εισακτέων, από το επόμενο κιόλας έτος, για να φθάσει σε ποσοστά παρόμοια με το μέσο όρο των χωρών της ΕΕ. Εξάλλου, μέχρι τις 10 Δεκεμβρίου πρέπει να έχουν φτιαχτεί από τα Ιδρύματα, οι λίστες των τμημάτων που θα μπουν… στην εφεδρεία.

Ο μεταπτυχιακός φοιτητής του Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης, Θράσος Διαλιάνης επισημαίνει: «Η οργάνωση της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης στην Ελλάδα ακολούθησε στρεβλούς ατραπούς τις προηγούμενες δεκαετίας υπηρετώντας σε ένα σημαντικό βαθμό και με ένα ιδιότυπο τρόπο τα αιτήματα της περιφερειακής ανάπτυξης, εφαρμόζοντας ένα πείραμα δήθεν ανοιχτής μαζικής συμμετοχής στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση. Η έλλειψη σοβαρού σχεδιασμού κι η εξυπηρέτηση μικροπολιτικών κομματικών σκοπιμοτήτων του παρελθόντος, μας αναγκάζει στην παρούσα στιγμή, να προχωρήσουμε σε απότομες και βίαιες αλλαγές, με καταργήσεις και συγχωνεύσεις τμημάτων, προκειμένου να επιτευχθεί ο οικονομικός εξορθολογισμός και η με κάθε τρόπο περιστολή δαπανών».

Ο χάρτης της Ανώτατης Εκπαίδευσης στην Ελλάδα αλλάζει ριζικά, με αφορμή και την απαίτηση του συνολικότερου ανασχεδιασμού της δημόσιας διοίκησης, που επιβάλλεται λόγω μνημονίου. Το υπουργείο Παιδείας θα εξαναγκασθεί σε περικοπές δαπανών, που θα πλήξουν καίρια την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση.

«Κανείς δεν αμφιβάλλει, ότι πρέπει να υπάρξει ένας επαναπροσδιορισμός του τοπίου των κανόνων, που ρυθμίζουν την λειτουργία της εκπαίδευσης, μπροστά στο όραμα μιας πιο βιώσιμης και αποτελεσματικής οργάνωσης της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης», λέει ο Μ. Μπελιμπασάκης.

Ο Θ. Δαλιάνης συμπληρώνει: «Το διακύβευμα όμως, στην εποχή που θα έρθει, είναι να καταφέρουμε με λίγα να πετύχουμε πολλά και δυστυχώς η εμπειρία της μεταπολιτευτικής περιόδου μας οδηγεί στο να πιστεύουμε, ότι οι αλλαγές μάλλον θα επιφέρουν υποβάθμιση του επιπέδου παρεχόμενης εκπαίδευσης χωρίς πολλά περιθώρια αισιοδοξίας».

Η ταυτότητα ΑΕΙ-ΤΕΙ

Στην Ανώτατη Εκπαίδευση στην Ελλάδα λειτουργούν 499 Τμήματα, εκτός των Στρατιωτικών Σχολών. Από αυτά τα 286 ανήκουν σε ΑΕΙ και τα 213 σε ΤΕΙ. Από το 1999 έως το 2009 ιδρύθηκαν περίπου 100 νέα Τμήματα ΑΕΙ και ΤΕΙ, λόγω της χρηματοδότησης από την ΕΕ. Είκοσι τέσσερα ΑΕΙ είναι διάσπαρτα σε 36 διαφορετικές πόλεις και 16 ΤΕΙ σε 40 πόλεις και κωμοπόλεις. Από τα πανεπιστήμια, όσα βρίσκονται σε Αττική, Πάτρα, Iωάννινα, Κέρκυρα και Χανιά λειτουργούν σε μία πόλη, ενώ τα υπόλοιπα «απλώνονται» σε δύο έως έξι πόλεις.

Σύμφωνα με την έκθεση της ΑΔΙΠ (Αρχή Διασφάλισης Ποιότητας), τα ελληνικά ΑΕΙ αποτελούνται από πλήθος ομοειδών τμημάτων. Είναι χαρακτηριστικό ότι υπάρχουν 22 Παιδαγωγικά τμήματα, 32 σχολές Πληροφορικής, 14 Γεωπονίας, 14 Θεάτρου, 21 σχολές Αρχιτεκτονικής, 36 Οικονομικά τμήματα και 50 τμήματα Διοίκησης Επιχειρήσεων.

Τα προβλήματα

Προβλήματα εντοπίζονται σε πολλά επίπεδα:

Εντός περιφερειών: Η Ελλάδα έχει παρουσιάσει αύξηση ιδρυμάτων σε όλη την επικράτεια, αλλά το πιο σημαντικό στοιχείο ως προς την αποδοτικότητα είναι ότι τόσο τα ΑΕΙ όσο και τα ΤΕΙ έχουν δημιουργήσει παραρτήματα, συχνά με ένα ή δύο τμήματα μόνο, σε μικρές πόλεις εντός των περιφερειών τους.

Εντός ιδρυμάτων: Η βασική μονάδα των ιδρυμάτων είναι το τμήμα. Οι διορισμοί ακαδημαϊκού προσωπικού, η τοποθέτηση φοιτητών και η ακαδημαϊκή πολιτική λαμβάνουν χώρα κυρίως στο επίπεδο αυτό.

Στο πλαίσιο ομοίων επιστημονικών κλάδων: Προγράμματα πτυχίων σε συγκεκριμένες επιστήμες και επαγγέλματα έχουν διασπαστεί σε μικρότερα προγράμματα, που διαφέρουν ελάχιστα μεταξύ τους, ενδεχομένως για να δικαιολογηθεί η δημιουργία νέων τμημάτων και ο αυξημένος αριθμός ακαδημαϊκών θέσεων.

Στο πλαίσιο των τομέων ΤΕΙ/ΑΕΙ: Ο τομέας των ΤΕΙ προσφέρει ολοένα και περισσότερο ακαδημαϊκά προγράμματα, που έχουν εντυπωσιακές ομοιότητες με ακαδημαϊκά προγράμματα παρόμοιας ονομασίας στον πανεπιστημιακό τομέα. Η Ελλάδα αντιμετωπίζει ένα σημαντικό πρόβλημα ως προς τη στρέβλωση της αποστολής των ΤΕΙ, τα οποία τείνουν να υιοθετήσουν το ακαδημαϊκό προφίλ του πανεπιστημιακού τομέα.

Παραδείγματα τμημάτων σε παρόμοιους επιστημονικούς κλάδους:

Στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης υπάρχουν δύο χωριστά τμήματα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού (στη Θεσσαλονίκη και στις Σέρρες). Στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών υπάρχει ένα Τμήμα Οικονομικών και ένα Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών. Επιπλέον, στο ίδιο Πανεπιστήμιο υπάρχει ένα Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων και ένα άλλο τμήμα Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας. Στο Πανεπιστήμιο της Μακεδονίας υπάρχουν ξεχωριστά τμήματα Διοίκησης Επιχειρήσεων, Μάρκετινγκ και Διοίκησης Διαδικασιών (βρίσκεται στην Εδεσσα) και Διοικητικής Τεχνολογίας (βρίσκεται στη Νάουσα). Στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης υπάρχουν ξεχωριστά τμήματα Μαθηματικών και Εφαρμοσμένων Μαθηματικών.

Η μεταρρύθμιση θα έχει τρεις παραμέτρους: Θεματική. Θα συγχωνευθούν τμήματα για να αποτελέσουν στη συνέχεια διευρυμένες ακαδημαϊκές μονάδες (ίδρυση τοπικών συστημάτων πανεπιστημιουπόλεων όπου όλα τα παραρτήματα και τα τμήματα υπάγονται στις σχολές του κύριου ιδρύματος). Οι συγχωνεύσεις θα συμπεριλάβουν τμήματα ομοειδούς επιστημονικού αντικειμένου, που κοστίζουν ακριβά στον κρατικό προϋπολογισμό, έχουν αμφίβολα αποτελέσματα, χαμηλή ζήτηση και λειτουργούν παράλληλα σε επίπεδο AEI και TEI. Χωροταξική. Θα σημάνει μετακινήσεις πολλών «αδύναμων» σχολών, προς σχολές δυνατότερες και ελκυστικότερες, σε κοντινή απόσταση μεταξύ τους. Όλα τα τμήματα που βρίσκονται σε έναν δήμο απομακρυσμένα από το κυρίως πανεπιστήμιο ή το ΤΕΙ, ενσωματώνονται στην ευρύτερη σχολή της κυρίως πανεπιστημιούπολης. Διοικητική. Ακόμη και ολόκληρα ΑΕΙ θα ενσωματωθούν σε άλλα με παρόμοια θεματική κατεύθυνση (τα Πανεπιστήμια Στερεάς Ελλάδας, Μακεδονίας, Δυτικής  Μακεδονίας, Πάντειο, Οικονομικό Αθηνών, Χαροκόπειο, Γεωπονικό, ΑΣΚΤ, καθώς και το Διεθνές Πανεπιστήμιο, αναμένεται να βρεθούν στον κυκεώνα των αλλαγών).