Πάνω από ένα εκατομμύριο στρέμματα φυσικής βλάστησης στη Θεσσαλία άλλαξαν χαρακτήρα την 20ετία 1987-2007 και μετατράπηκαν σε γεωργική γη, μεταξύ αυτών και εκτάσεις γύρω από το πολεοδομικό συγκρότημα του Βόλου. Παράλληλα, μειώθηκαν τα δάση, ενώ αυξήθηκαν οι καμένες εκτάσεις.
Τα παραπάνω αναφέρονται μεταξύ άλλων για την Περιφέρεια Θεσσαλίας στη μελέτη για τις μεταβολές στις χρήσεις γης την 20ετία 1987-2007, με στοιχεία που συγκέντρωσε και αποτύπωσε η περιβαλλοντική οργάνωση WWF Ελλάς.
Σύμφωνα με τη μελέτη:
-To 2007, το 46,2% της περιοχής καλυπτόταν από γεωργική γη. Συνολικά, παρατηρείται υποχώρηση σχεδόν όλων των φυσικών καλύψεων (κυρίως των εκτάσεων χαμηλής βλάστησης και των δασών κωνοφόρων), προς όφελος μιας σημαντικής επέκτασης της γεωργικής γης.
– Το 1987 – 2007, περίπου 300.105 στρέμματα γεωργικών εκτάσεων άλλαξαν χαρακτήρα. Και 1.042.000 στρέμματα φυσικής βλάστησης μετατράπηκαν σε γεωργική γη. Μεγάλο ποσοστό των τελευταίων εντοπίζεται στα βορειοδυτικά του Νομού Λάρισας (τοποθεσία Λογγά), βορειοδυτικά του νομού Τρικάλων (Μετέωρα), νοτιοδυτικά του Νομού Καρδίτσας (λίμνη Πλαστήρα) και γύρω από την πόλη του Βόλου.
– Περίπου 325.000 στρέμματα δάσους αντικαταστάθηκαν από εκτάσεις θαμνώδους και μεταβατικής δασώδους κάλυψης (36,1%), γεωργικές γαίες (35,8%) και εκτάσεις χαμηλής βλάστησης (26,1% της συνολικής αλλαγής).
Καλύψεις γης
Σύμφωνα με τη χαρτογράφηση, το 2007, το 46,2% της περιφέρειας καλυπτόταν από γεωργική γη, ποσοστό σαφώς μεγαλύτερο από το αντίστοιχο του 1987 (41%). Με 22% ακολουθούν οι εκτάσεις χαμηλής βλάστησης (25% το 1987) και με ποσοστά 10% και 8% αντίστοιχα τα δάση πλατύφυλλων και οι θαμνότοποι, καλύψεις που παρουσιάζουν σχετική σταθερότητα κατά την περίοδο μελέτης. Συνολικά, η εικόνα του ΓΔ κατά την περίοδο μελέτης παρουσιάζει μία υποχώρηση σχεδόν όλων των φυσικών καλύψεων (κυρίως των εκτάσεων χαμηλής βλάστησης και των δασών κωνοφόρων), προς όφελος μιας σημαντικής επέκτασης της γεωργικής γης.
Η μείωση κατά περίπου 10% (6.000 στρ.) των υδάτινων επιφανειών πιθανότατα σχετίζεται με συγκυριακές αυξομειώσεις στις ετήσιες βροχοπτώσεις, τις αρδευτικές ανάγκες και την εποχή λήψης της δορυφορικής εικόνας.
Ειδικότερα οι κατηγορίες κάλυψης γης στο γεωγραφικό διαμέρισμα της Θεσσαλίας τα έτη 1987 και 2007 ήταν αντίστοιχα:
Δάσος κωνοφόρων από 887.324 στρ. σε 809.229 στρ., δάσος πλατύφυλλων από 1.445.835 στρ. σε 1.399.702 στρ., θαμνώνας αείφυλλων/πλατύφυλλων – μεταβατική δασώδης περιοχή από 725.907 στρ. σε 580.475 στρ., θαμνότοπος από 1 156 406 στρ. σε 1.158.329 στρ., έκταση χαμηλής βλάστησης από 3.569.166 στρ. σε 3.080.041 στρ., γεωργική έκταση από 5.757.367 στρ. σε 6.499.659 στρ., λοιπές καλύψεις (οικισμοί, βραχώδεις εξάρσεις, λατομεία, εκτάσεις καλυμμένες από χιόνι) από 446.021 στρ. σε 424.363 στρ., καμένη έκταση από 4.173 στρ. σε 45.876 στρ. και υδάτινη επιφάνεια από 63.037 στρ. σε 56650 στρ.
Αναλύοντας τις αλλαγές των καλύψεων γης βάσει υψομετρικής κλίμακας, δεν εμφανίζονται σημαντικά διαφοροποιημένες εσωτερικές τάσεις σε κάθε κατηγορία κάλυψης, με την εξαίρεση των εκτάσεων θαμνώδους βλάστησης, οι οποίες μόνο στα μεγάλα υψόμετρα παρουσιάζουν αύξηση. Παρόλα αυτά, αναδεικνύεται το μέγεθος της μετάβασης από φυσικές σε γεωργικές καλύψεις, η οποία και εμφανίζεται εντονότερη στην υψομετρική ζώνη των 0-200 μ. Η παρατήρηση αυτή είναι συνεπής με την ανάλυση που ακολουθεί, σχετικά με τη σύνδεση της επέκτασης των αγροτικών γαιών με τις επιδοτήσεις και τις ευνοϊκές τιμές, αλλά και την προσπάθεια να ικανοποιηθούν τυχόν περιβαλλοντικοί περιορισμοί, χωρίς μείωση του αγροτικού εισοδήματος (π.χ. ανάγκη για αγρανάπαυση). Παράλληλα, ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί και η μεγάλη, συγκριτικά, συχνότητα περιστατικών, αλλά και ένταση πυρκαγιών στα υψόμετρα 0-600 μ.
Γεωργικές εκτάσεις
Οι γεωργικές εκτάσεις, που άλλαξαν το διάστημα 1987-2007, είναι της τάξης των 300.105 στρεμμάτων και αντιστοιχούν στο 2,13% της συνολικής έκτασης της περιφέρειας. Σε επίπεδο ποσοστού επί της συνολικής έκτασης, είναι κατά μία μονάδα μικρότερο από τον εθνικό μέσο όρο (3,17%) και απέχει πολύ από την έντονη εικόνα εγκατάλειψης των αγροτικών γαιών που παρατηρούμε σε άλλες περιφέρειες, όπως για παράδειγμα στην Πελοπόννησο (6,44%). Χαμηλό είναι επίσης το ποσοστό των γεωργικών εκτάσεων, που μετατράπηκαν σε λοιπές καλύψεις (10% ή 36.000 στρ.). Οι μεταβολές θα μπορούσαν, λοιπόν, να αποδοθούν σε συμπτωματικές αλλαγές ή μικρής κλίμακας εγκαταλείψεις, που δεν συνεπάγονται κάποιας ευρύτερης και εντονότερης τάσης.
Κατά την περίοδο μελέτης, 1.042.000 στρέμματα φυσικής βλάστησης μετατράπηκαν σε γεωργική γη, μέγεθος που αντιστοιχεί σχεδόν στο 7,4% της συνολικής έκτασης (εθνικός μέσος όρος 7,8%). Γεωργικές εκτάσεις έχουν επεκταθεί σε όλη την έκταση της Θεσσαλίας, ενώ πιο έντονα γίνονται τα σημάδια βορειοδυτικά του Νομού Λάρισας (τοποθεσία Λογγά), βορειοδυτικά του νομού Τρικάλων (Μετέωρα), νοτιοδυτικά του Νομού Καρδίτσας (λίμνη Πλαστήρα) και γύρω από την πόλη του Βόλου, ιδιαίτερα δε στο ανατολικό τμήμα προς το Αιγαίο και τον Παγασητικό. Κατά τη διάρκεια της εξεταζόμενης εικοσαετίας, περίπου 300.000 στρέμματα έκτασης χαμηλής βλάστησης στο Νομό της Λάρισας και άλλα περίπου 200.000 στρέμματα στα Τρίκαλα φαίνεται να καλλιεργήθηκαν.
Δάση που άλλαξαν
Σε ό,τι αφορά στα δάση που μετατράπηκαν σε άλλες μορφές καλύψεων γης, οι σχετικές εκτάσεις ανέρχονται σε σχεδόν 325.000 στρέμματα, μέγεθος που ως ποσοστό επί της συνολικής έκτασης είναι κοντά στον εθνικό μέσο όρο (2,31% έναντι 1,13%). Τα δάση αντικατέστησαν εκτάσεις θαμνώδους και μεταβατικής δασώδους κάλυψης (36,1 %), γεωργικές γαίες (35,8%) και εκτάσεις χαμηλής βλάστησης (26,1% της συνολικής αλλαγής). Όπως φαίνεται, οι περισσότερες αλλαγές εντοπίζονται στην ημιορεινή και ορεινή ζώνη, περιμετρικά του θεσσαλικού κάμπου.
Δάση που μετατράπηκαν σε εκτάσεις
Με ποσοστό 1,44% (202.000 στρ.), το οποίο πλησιάζει τον εθνικό μέσο όρο (1,37%), στη Θεσσαλία οι εκτάσεις των δασών που μετατράπηκαν σε εκτάσεις χαμηλής και θαμνώδους βλάστησης δεν είναι εκτεταμένες. Εντοπίζονται κυρίως στην ορεινή ζώνη και μπορούν να συσχετιστούν με τις δριμείες δασικές πυρκαγιές, που καταγράφηκαν στην περιφερειακή ενότητα Καρδίτσας την περίοδο μελέτης. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αυτής της αλλαγής αποτελεί μια περιοχή στα νότια της Καρδίτσας, στις τοποθεσίες Αηδονοχώρι και Βαθύλακκος.
Εκτάσεις χαμηλής και θαμνώδους
βλάστησης που μετατράπηκαν σε δάση
Την περίοδο μελέτης, περισσότερα από 158.000 στρέμματα χαμηλής και θαμνώδους βλάστησης μετατράπηκαν σε δάση, έκταση που αντιστοιχεί στο 1,13% της περιφέρειας (εθνικός μέσος όρος: 1,15%). Η αλλαγή αυτή ισομοιράζεται μεταξύ των κατηγοριών θαμνωδών αείφυλλων – πλατύφυλλων (37%), θαμνότοπων (33%) και εκτάσεων χαμηλής βλάστησης (30%). Οι περιοχές που μετατράπηκαν σε δάση, εντοπίζονται στα βόρεια και ορεινά της περιφερειακής ενότητας Τρικάλων.
Στη μελέτη επισημαίνεται τέλος ότι οι θεσμοθετημένες και προστατευόμενες περιοχές στη Θεσσαλία περιλαμβάνουν:
– Τμήμα του Εθνικού Πάρκου – Εθνικού Δρυμού Ολύμπου.
– Ένα Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο (Αλοννήσου Βορείων Σποράδων).
– 29 περιοχές οι οποίες εντάσσονται στο ευρωπαϊκό οικολογικό δίκτυο Natura 2000 (Οδηγίες 92/43/ΕΚ και 2009/147/ΕΚ (79/409/ΕΟΚ).
– Επτά Αισθητικά Δάση (Κοιλάδα Τεμπών Λάρισας, Δάσος Καραϊσκάκη Καρδίτσας, Δάσος Φαρσάλων Λάρισας, Δασικό σύμπλεγμα Όσσας Λάρισας, Δάση νήσου Σκιάθου Μαγνησίας, Δάσος Λόφων Κάστρου Αηλιά Τρικάλων, Δρυοδάσος Κουρί Αλμυρού Μαγνησίας). Το τελευταίο αποτελεί και Βιογενετικό Απόθεμα.
– Δύο Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης (Το νησί Πιπέρι στις Β. Σποράδες και η Φτελιά της Αηδόνας Καλαμπάκας).
– Δύο Περιοχές Σύμβασης Βαρκελώνης (Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου Βορείων Σποράδων, Αισθητικό Δάσος Σκιάθου).
– Ένα Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς (UNESCO), τα Μετέωρα.
– 52 Καταφύγια Άγριας Ζωής.